منطقه در غیاب آمریکا؛ تغییر صحنه بازی یا ظهور بحران‌های جدید؟

مهسا مژدهی:امریکایی ها به زودی افغانستان را ترک می کنند و این به معنای خروج بخش مهمی از نظامیان این کشور در منطقه است. سی و یکم اگوست زمانی است که بایدن از آن به عنوان تاریخ خروج کامل ایالات متحده از افغانستان یاد کرده است. به نظر می آید که این خروج و بی تفاوتی امریکایی ها نسبت به وقایعی که در این کشور در جریان است از سیاست بایدن در قبال غرب اسیا پیروی ی کند. او معتقد است که توجه بیشتر کشورش باید به خطر چین و روسیه معطوف باشد. اما پس از این خروج و کاهش نیروهای نظامی در منطقه، اوضاع به چه شکل خواهد بود؟

درخبرآنلاین با قاسم محبعلی کارشناس مسائل خاورمیانه به گفتگو نشسته ایم:

ما تا سی و یکم آگوست شاهد خروج امریکایی ها از افغانستان هستیم. در عین حال آنها کماکان با نیروهای مقاومت در مرز عراق و سوریه درگیرند. شرایط بعد از خروج نیروها از خاورمیانه چطور می شود؟

هدفهای امریکایی ها خیلی در مورد خاورمیانه مشخص نیست در برنامه اقای بایدن که در سال گذشته در مورد استراتژی امنیتی امریکا مطرح شد، تمام توجهاتش را بر روی تهدید چین و بعد روسیه قرار داده بود و طبیعتا شاید علاقه مند باشند تا با کاهش محدودیت ها و تعهداتشان در خاورمیانه بیشتر در منطقه شرق اسیا و روسیه فعال شوند. اما مشکلی که هم برای امریکا و هم منطقه وجود دارد این است که بعد از خروج آنها روشن نیست که چه اتفاقاتی ممکن است در منطقه غرب اسیا رخ دهد.

درگیری ها و بازیگرهای دیگری در خاورمیانه هستند که مشخص نیست دست به چه اقداماتی بزنند. این بار اولی نیست که آنها قصد خروج از منطقه را داشته اند. در زمان دولت بوش هم تصمیم بر همین امر گرفته شده بود و هدف اصلی هم دولت چین بود.اوباما هم در سال ۲۰۱۲ چنین برنامه ای را به دولت امریکا اعلام کرد اما اتفاقاتی که افتاد سیاستش را به تعویق انداخت. در زمان ترامپ هم هدف همین بود. اما این که چرا موفق نشدند به تحولات خاورمیانه و غیرقابل پیشبینی بودنش بر میگردد. مثل یازده سپتامبر یا بهارعربی و شکل گیری داعش که مانع از خروج امریکایی ها شد. الان هم همین مساله ممکن است اتفاق بیفتد.

خروج امریکایی ها از بسیاری جهات می تواند به سود خاورمیانه باشد و از جهاتی هم ممکن است باعث بروز بحران ها و درگیری های جدید شود. به ویژه بین طرف های منطقه ای یا در داخل خود کشورها مانند انچه در افغانستان در جریان است. یا ممکن است در عراق و بین قبایل مختلف اختلافات شکل بگیرد. حتی احتمال اوج گیری مجدد داعش وجود دارد. هدف امریکایی ها دقیقا روشن نیست که ایا می خواهند اشتغال خود را در خاورمیانه کاهش دهند یا هدفشان این است که صحنه بازی در این منطقه را تغییر دهند و خودشان بحران را مدیریت کنند.

ما به تازگی حمله به گروه های مقاومت را در عراق و سوریه داشتیم. این به معنای آن است که هر چند ایالات متحده می خواهد حضور خود را کاهش دهد اما به اقداماتی از این دست با هدف مقابله با مقاومت ادامه می دهد؟

طبیعی است که بحران هایی که در عراق و سوریه وجود دارند هیچ کدام به پایان نرسیده اند. در هیچ کدام از مناطق بحران ها حل و فصل نشده اند و مسائل همچنان وجود دارد. لذا روشن نیست که بعد از خروج امریکایی ها سرنوشت این بحران ها چه خواهد شد. امریکایی ها هم میل ندارند که گروه های مقاومت در غیاب آنها بخواهند نفوذ و قدرت خود را افزایش دهند.

هرچند کشورهای منطقه از خروج امریکایی ها استقبال می کنند و بسیاری معتقدند که در خاورمیانه مشکلات باید توسط خود کشورها حل شوند، اما در شرایط فعلی چقدر احتمال دارد که رفتن ایالات متحده و کم شدن نیروها در کشورهای اطراف، منجر به کاهش تنش ها شود؟

حتی احتمال اوج گیری برخی تنش ها وجود دارد. چرا که به نوعی خلا قدرت در این کشورها ایجاد می شود که ما نمونه اش را هم در افغانستان شاهد هستیم. البته اینکه این خروج به چه شکل خواهد بود هم قابل بحث است. اگر فقط نیروهای زمینی اش را از منطقه خارج کند تا تلفاتشان کاهش یابد با اینکه کل نیروها و مرکز فرماندهیشان در قطر را تخلیه کنند متفاوت خواهد بود. اگر امریکایی ها قدرت خود را از طریق هوا در منطقه نگه دارند هر لحظه می توانند اقدامات جدید نظامی انجام دهند. چون اصولا آنها متکی به جنگ های هوایی هستند تا جنگ های زمینی. اما اگر به طور کامل خارج شوند وضعیت متفاوت خواهد بود و دیگر تامین امنیت و جلوگیری از بحران ها به خود کشورهای متکی خواهد بود.

ما شاهد این بودیم که بایدن با لحن بی تفاوتی در مورد وقایع افغانستان حرف میزند. در حالی که بخشی از وقایع امروز ریشه در ۲۰ سال حضور ایالات متحده در منطقه هم دارد. ایا این به معنای آن است که ایالات متحده به معنای آن است که شاهد این خواهیم بود که دولت امریکا حساب خودش را به طور کامل از بحران های خاورمیانه جدا خواهد کرد؟

به هر حال نقش امریکایی ها به طور کامل در خاورمیانه از بین نمی رود. انچه ممکن است این است که انها درگیری های نظامی و عملیات های خود را در منطقه کاهش دهند. انها به عنوان یک قدرت جهانی و بین المللی در مناسباتی که دارند در خاورمیانه حضور خواهند داشت. اما انچه مطرح است این که آنها چه تصمیمی در مورد درگیری های مستقیم خود دارند.

ایران و امریکا در وین به طور غیر مستقیم مذاکره می کنند تا برجام را احیا کنند. در چنین شرایطی وقایعی که در غرب اسیا در حال رخ دادن است، به ویژه با تصمیم امریکا برای خروج هر چه سریع تر از افغانستان و پیامد های آن، مذاکرات در وین هم تحت تاثیر قرار می گیرد؟

طبیعی است که می تواند موثر باشد. چرا که یکی از مسائل مطرح شده در مذاکرات صلح و امنیت در خاورمیانه بوده و یکی از مسائل مهم در برجام هم همین موضوع بیان می شود. اساسا برجام توافقی امنیتی است و شورای امنیت به مسائل مربوط به امنیت است و مسائل خاورمیانه اصولا مسائلی امنیتی هستند که تاثیر خواهند داشت. مثبت یا منفی بودن این موضوع به مناسبات بین ایران و امریکا مربوط است. اگر دو طرف بخواهند تنش های خود را کاهش دهند و هم به خروج امریکایی ها کمک می کند و هم به امنیت ملی ایران و نقش خاورمیانه.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
جنگجویان طالبان به مرز ایران رسیدند؛مذاکره‌کنندگان در تهران وعده صلح دادند
خروج آمریکا از افغانستان،به ضرر یا به نفع کشورهای منطقه؟
احتمال ظهور القاعده در کنار طالبان؛آیا کابل در حال سقوط است؟

۳۱۲ ۳۱۰