نگار علی- پس از بررسیهای فنی، ادعای مطرح شده در خصوص سقوط درآمد یوتیوب فارسی «کاملاً تأیید میشود». این رخداد نه یک باگ موقت، بلکه نتیجه اجرای فاز جدیدی از سیاستهای انطباق تحریمی گوگل در دسامبر ۲۰۲۵ است.
کالبدشکافی فنی بحران: پایان عصر «دور زدن»
برخلاف تصورات اولیه که این افت را به نوسانات فصلی تبلیغات (Ad Seasonality) نسبت میدادند، یافتههای فنی نشان میدهد که ریشه بحران در بهروزرسانی هسته الگوریتمهای گوگل برای «تشخیص موقعیت جغرافیایی» (Geolocation Detection) نهفته است.
آنچه تغییر کرده است:
تا پیش از دسامبر ۲۰۲۵، استفاده کاربران ایرانی از ابزارهای تغییر آیپی (VPN)، سیستم تبلیغاتی گوگل را متقاعد میکرد که این ترافیک از کشورهایی مانند آلمان، هلند یا آمریکا میآید و در نتیجه تبلیغات گرانقیمت (Tier ۱) به آنها نمایش داده میشد.
اما الگوریتمهای جدید، مکانیزم شناسایی را از «IP-محور» به «رفتار-محور» و «اثرانگشت دیجیتال» (Fingerprinting) تغییر دادهاند. گوگل اکنون با تحلیل پارامترهایی نظیر:
-
نشت DNS (DNS Leak): تضاد بین آیپی VPN و درخواستهای DNS که از سرورهای داخلی ایران ارسال میشود.
-
تنظیمات محلی: مانند منطقه زمانی (Time Zone) و زبان سیستم عامل.
-
الگوهای ترافیکی: تشخیص آیپیهای دیتاسنتری که به طور انبوه توسط VPNهای رایگان استفاده میشوند.
موفق شده است هویت واقعی کاربران ساکن ایران را با دقتی بیسابقه شناسایی کند. نتیجه؟ طبقهبندی این ترافیک بهعنوان «ترافیک نامعتبر» (Invalid Traffic) از نظر تبلیغاتی. از آنجا که نمایش تبلیغ برای کاربر داخل ایران ناقض تحریمهای ایالات متحده است، گوگل عملاً شیر تبلیغات را برای این بخش از بازدیدها بسته است.
دادههای آماری: سقوط شاخص RPM
برای راستیآزمایی کمی، شاخص حیاتی «درآمد به ازای هر هزار بازدید» (RPM) را در بازه زمانی نوامبر تا دسامبر ۲۰۲۵ مورد پایش قرار دادیم. دادهها نشاندهنده یک سقوط آزاد است:
| شاخص | وضعیت پیش از دسامبر ۲۰۲۵ | وضعیت فعلی (پسا-بحران) | میزان تغییر |
| میانگین RPM عمومی | ۳ تا ۸ دلار | ۰.۲ تا ۱ دلار | ↘ ۹۰٪ کاهش |
| وضعیت بازدیدها | شناسایی بهعنوان کاربر خارجی | شناسایی بهعنوان کاربر ایران (تبلیغات صفر) | – |
مثال موردی: دادههای تأیید شده از کانالهای بزرگ یوتیوب فارسی نشان میدهد ویدیویی که سابقاً با یک میلیون بازدید میتوانست تا ۱۱ هزار دلار درآمد ایجاد کند، اکنون با همان تعداد بازدید، درآمدی در حدود ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار دارد. این یعنی مدل اقتصادی مبتنی بر «حجم بالای بازدید داخلی» رسماً فروپاشیده است.
پیامدهای اقتصادی و تغییر استراتژی بقا
این شوک الگوریتمی، اکوسیستم یوتیوب فارسی را از یک بازار «درآمد غیرفعال دلاری» (Passive Income) به یک بازار نیازمند «مدل تجاری پیچیده» تبدیل کرده است.
الف) عبور اجباری از AdSense
درآمد مستقیم از تبلیغات گوگل (AdSense) که تا دیروز منبع اصلی درآمد بود، اکنون به «پول خرد» تبدیل شده است. تولیدکنندگان محتوا ناچارند استراتژی خود را تغییر دهند:
-
اسپانسرشیپ (Sponsorship): تنها راه نجات برای کانالهای پربازدید، جذب اسپانسرهای مستقیم است. ارزش کانال دیگر به درآمد یوتیوب نیست، بلکه به «قدرت رسانهای» آن برای تبلیغ برندهای ایرانی یا بینالمللی است.
-
نقش جدید MCNها: شرکتهای MCN که پیشتر فقط نقش «صرافی» برای نقد کردن درآمد را داشتند، اکنون باید به «آژانسهای بازاریابی» تبدیل شوند تا برای کانالهای زیرمجموعه خود اسپانسر جذب کنند.
ب) توهم جایگزینی با پلتفرم داخلی
آیا این بحران باعث مهاجرت به پلتفرمهایی مثل آپارات میشود؟ خیر.
اگرچه آپارات سهم ۵۰ تا ۷۰ درصدی از درآمد را به تولیدکننده میدهد، اما به دلیل پرداخت ریالی و عدم امکان رقابت با نرخ دلار، حتی درآمد ۰.۵ دلاری یوتیوب همچنان ارزش اقتصادی و ثبات بیشتری نسبت به درآمد ریالی دارد. یوتیوب به عنوان «ویترین اعتبار» باقی میماند، اما نحوه پولسازی در آن تغییر میکند.
چشمانداز: راه نجات چیست؟
بر اساس تحلیل کارشناسان، برای بقا در این اتمسفر جدید، تولیدکنندگان محتوا باید روی سه محور تمرکز کنند:
-
هدفگیری دیاسپورا (مهاجران): تغییر محتوا به سمتی که برای ایرانیان خارج از کشور (که درآمد تبلیغاتی بالایی دارند) جذاب باشد.
-
نیچمارکتهای گرانقیمت: ورود به حوزههایی مثل مالی (Finance)، تکنولوژی و املاک که حتی با بازدید کم، نرخ تبلیغاتی (RPM) بالاتری دارند.
-
بهداشت فنی: آموزش مخاطبان برای استفاده از ابزارهای تغییر آیپی معتبر (بدون نشت DNS) برای بازگرداندن بخشی از درآمد از دست رفته.
گزارشهای کاهش درآمد نه شایعه است و نه یک اختلال گذرا؛ بلکه «واقعیت جدید» بازار محتوای فارسی است. گوگل با اجرای دقیقتر تحریمها، زمین بازی را تغییر داده است. تولیدکنندگانی که نتوانند مدل درآمدی خود را از «تکیه بر تبلیغات گوگل» به «اسپانسرینگ و فروش مستقیم» تغییر دهند، محکوم به حذف از چرخه حرفهای خواهند بود.
۲۲۷۲۲۷
