تصمیم اخیر برای تقلیل حجم مبنا به عدد «یک» از ابتدای دیماه ۱۴۰۴، در واقع شکستن یکی از محکمترین دیوارهای این زندان شیشهای است. این اقدام نه یک تغییر فنی ساده، بلکه پیامی روشن از سوی سیاستگذار برای بازگشت به منطق اقتصادی و اعتماد به سازوکار طبیعی عرضه و تقاضاست.
حجم مبنا در طول بیش از 20 سالی که وارد بازار سرمایه ایران شده، قیمتها را به «صبر اجباری» وادار میکرد. این قاعده باعث میشد حتی وقتی تمام اهالی بازار بر سر یک قیمت جدید به توافق میرسیدند، قیمت پایانی به دلیل پر نشدن حجم معاملات، در جای خود منجمد بماند. نتیجه این وضعیت، شکلگیری صفهای خرید و فروش فرسایشی بود که نهتنها ریسک را کاهش نمیداد، بلکه با ایجاد شکاف میان قیمت تابلویی و ارزش واقعی، بازار را پیشبینیناپذیر میکرد. با حذف این محدودیت، بورس از حالت ایستایی خارج شده و قیمتها با سرعتی بیشتر و بدون فیلترهای غیرضروری به سمت ارزش ذاتی خود حرکت میکنند.
یکی از بزرگترین دستاوردهای رهایی از حجم مبنا، ارتقای کیفیت «کشف قیمت» است. در دنیای مدرن مالی، هر معامله باید اثر خود را بر ترازوی بازار بگذارد. زمانی که هر برگه سهم جابهجا شده بتواند قیمت پایانی را تغییر دهد، اطلاعات بنیادی و گزارشهای مالی سریعتر در قیمتها منعکس میشوند. این شفافیت باعث میشود تحلیلگران و سرمایهگذاران به جای رصد کردن حجمهای صوری، بر تحلیلهای بنیادی تمرکز کنند و تخصیص منابع در اقتصاد به سمت شرکتهای کاراتر هدایت شود.
افزایش نقدشوندگی
بازاری که در آن نتوان به راحتی وارد یا خارج شد، جذابیت خود را برای سرمایهگذاران بزرگ و نهادی از دست میدهد. حذف حجم مبنا با کاهش هزینه معاملات و از بین بردن بنبستهای معاملاتی، نقدشوندگی را به شکلی جهشی افزایش میدهد. این اصلاح ساختاری، بورس تهران را به استانداردهای جهانی و حتی بازارهای نوظهوری مانند رمزارزها نزدیکتر میکند؛ جایی که نقدشوندگی حرف اول را میزند. در چنین فضایی، نقش بازارگردانها از یک نقش تشریفاتی به یک رکن حیاتی برای مدیریت نوسانات تبدیل خواهد شد و عمق بازار افزایش خواهد یافت.
عبور از حجم مبنا، یعنی پذیرش این واقعیت که ابزارهای نظارتی باید از «کنترل مستقیم قیمت» به سمت «پایش رفتار معاملهگران» و استفاده از هوش مصنوعی برای شناسایی تخلفات حرکت کنند. البته باید در نظر داشت که این اصلاح، پایان مسیر نیست؛ رهایی کامل بورس زمانی محقق میشود که این اقدام با بستههای مکمل نظیر افزایش دامنه نوسان همراه شود تا بورس ایران به معنای واقعی کلمه، به بازاری استاندارد و عمیق در اقتصاد کشور تبدیل شود.
