به گزارش سیلاد، او میگوید برای تأمین مواد اولیه صنعت داروسازی کشور، دیگر نمیتوان تنها به واردات یا کشفیات قاچاق اکتفا کرد؛ بلکه باید در «مناطق مناسب و با حساب و کتاب و کنترل دقیق مسئولان انتظامی و قضایی» امکان کشت قانونی تریاک فراهم شود.
وزیر بهداشت با بیان اینکه بسیاری از داروهای حیاتی کشور وابسته به مشتقات تریاک هستند، تأکید کرده است: «اگر کشت کنترلشده تریاک نداشته باشیم، مواد اولیه این داروها به کشور وارد نمیشود.» این سخنان بازتابدهنده نگرانی جدی در میان مسئولان حوزه سلامت است؛ نگرانی از کاهش منابع خام مورد نیاز برای تولید داروهای مخدر پایه همچون مورفین.
در سالهای اخیر گزارشهایی منتشر شده که نشان میدهد کشفیات تریاک در کشور کاهش یافته و از سوی دیگر، واردات رسمی نیز به دلایل سیاسی و امنیتی با دشواری مواجه است. همین شرایط باعث شده برخی نمایندگان مجلس نیز از ایده کشت کنترلشده تریاک حمایت کنند و آن را راهکاری برای کاهش هزینههای تأمین مواد اولیه دارویی بدانند.
با این حال، مخالفتها هم کم نیست. ستاد مبارزه با مواد مخدر تأکید دارد که طبق قانون فعلی، کشت خشخاش ممنوع است و هرگونه تغییر نیازمند اصلاح ساختارهای قانونی و تدوین آییننامههای سختگیرانه نظارتی است. برخی مقامات این ستاد با اشاره به نمونههای جایگزین مانند گیاه «شقایق الیفرا» – که امکان استخراج ترکیبات مشابه با آلکالوئیدهای دارویی از آن وجود دارد – تأکید میکنند که باید از هرگونه انحراف و نشتی احتمالی به بازار قاچاق جلوگیری شود.
در مقابل، مدیران حوزه درمان میگویند که کمبود داروهای مخدر پایه مانند مورفین و کدئین در برخی مقاطع به مرحله هشدار رسیده است و تکیه بر واردات نمیتواند نیاز کشور را به شکلی پایدار و اقتصادی تأمین کند. آنها معتقدند اگر از لحظه کشت تا برداشت و فرآوری دارو نظارت چندلایه اعمال شود، میتوان بدون افزایش ریسکهای امنیتی، نیاز دارویی کشور را از داخل تأمین کرد.
این موضوع در سطح بینالمللی نیز مورد بحث است. برخی تحلیلگران معتقدند با کاهش کشت خشخاش در افغانستان، ایران باید به فکر ایجاد ظرفیت داخلی برای تأمین داروهای مخدر پایه باشد؛ موضوعی که پیش از انقلاب نیز تجربهای از آن در کشور وجود داشت و کشت تحت نظارت دولتی انجام میشد، اما پس از انقلاب بهطور کامل ممنوع شد.
اکنون این بحث وارد مرحلهای شده که به نظر میرسد نیازمند تصمیمگیری جدی است: از یک سو، دولت و صنعت دارویی بر ضرورت تأمین پایدار مواد اولیه تأکید دارند و از سوی دیگر، دستگاههای امنیتی و مبارزه با مواد مخدر نگران پیامدهای اجتماعی و امنیتی کشت خشخاش—به صورت محدود و کنترلشده—هستند. در هر صورت، اگر این طرح به سرانجام برسد، میتواند یکی از مهمترین تحولات سالهای اخیر در سیاستهای دارویی و کشاورزی کشور باشد.
کدام کشورها خشخاش کشت میکنند؟
امروزه کشورهایی مثل فرانسه، هندوستان، ترکیه، اسپانیا و استرالیا خشخاش میکارند و از آن برای دنیا مرفین به دست میآورند. ایران نیز مرفین مورد نیاز خود در داخل را تا یکی دو سال گذشته از کشفیات نیروی انتظامی تامین میکرد و البته کشفیات پلیس مبارزه با موادمخدر هم به تولید خشخاش در افغانستان وابسته بود. پیش از اینکه طالبان روی کار بیایند نزدیک ۲۲۰ هزار هکتار در افغانستان، زمین ویژه خشخاش به زیر کشت میرفت و حجم تولید خشخاش افغانستان مشخص نبود ولی به هر صورت حدود ۳۰ درصد خشخاش وارد شده به ایران توسط نیروی انتظامی کشف میشد و مقدار زیادی برای دارو مصرف میشد.
قانون درباره کشت خشخاش در کشور چه میگوید؟
بر اساس قانون و طبق ماده ۱ قانون مبارزه با موادمخدر کشت و مصرف خشخاش در کشور ممنوع و جرم است و اگر اتفاقی بخواهد در این زمینه بیفتد باید در ابتدا یک اصلاح قانون صورت بگیرد. یا در ماده ۱ ، کشت تریاک از جرم خارج شود یا در ماده ۴۱ قانون، در ابتدای آن کلمه “کشت” اضافه شود؛ قانون مبارزه با موادمخدر کشور تنها قانون استثنای کشور است که شاید ۲۵ سال است که قوانین مربوط به موادمخدر در مجمع تشخیص مصلحت نظام، اصلاح و مصوب میشد، نه در مجلس و الان یکی دو سال است که این بحث اصلاح قانون از مجمع تشخیص به مجلس آمده است.
ما توانایی تبدیل خشخاش به مرفین را در داخل کشور داریم؟
در پاسخ به این سوال، سعید صفاتیان، تحلیلگر و پژوهشگر اعتیاد، در خصوص شروع دوباره کشت خشخاش در ایران به سیلاد میگوید: دنیا در طول یک سال به ۳۰۰ تن مرفین برای امور مرتبط با مسائل درمانی و دارویی در طب نیاز دارد و این در صورتی است که تریاکی وجود داشته باشد یا کشتی صورت گرفته باشد که بخواهند از آن مرفین به دست بیاورند. در ایران اگرچه حجم مرفین مورد نیاز مشخص نیست اما گفته میشود که عدد بالایی را در برمیگیرد.
او ادامه میدهد: الان در جاده کرج به تهران کارخانهای داریم که سالهاست در حوزه تولید مرفین کار میکند و باید ببینیم همین یک کارخانه کفاف میدهد با باید کارخانه جدید دیگری را هم برای تبدیل خشخاش به مرفین راهاندازی کنیم.نکته مهم دیگر این است که ببینیم در مصارف دارویی چه میزان از مرفین را نیاز داریم و اینکه آیا بحث صادرات هم در آن به وجود میآید و در کل برای کشت خشخاش در کشور مجموعهای از عوامل را باید مدنظر داشت و هماهنگیها و نظارتهای قوی باید در دستور کار قرار بگیرد.
۴۷۴۷
