شهرام قبادی کیا: با وجود برخورداری از منابع غنی آبی و خاکی، شرایط اقلیمی مطلوب و بارش‌های قابل توجه، متأسفانه این استان هنوز نتوانسته از این نعمت‌های خدادادی بهره کافی ببرد. علت اصلی این وضعیت را باید در نبود مدیریت منسجم منابع آب، ضعف برنامه‌ریزی در کنترل آب‌های سطحی و ناهماهنگی میان دستگاه‌های مسئول جست‌وجو کرد.
در حالی‌که استان لرستان یکی از پُرباران‌ترین استان‌های کشور است، نبود برنامه برای ذخیره و استفاده اصولی از روان‌آب‌ها باعث شده است که حجم عظیمی از آب‌های سطحی در فصل بارندگی، به‌صورت سیلاب از استان خارج شود و در فصل‌های خشک، همین مناطق با بحران کم‌آبی روبه‌رو شوند. این موضوع، چهره واقعی یکی از مهم‌ترین عوامل عقب‌ماندگی کشاورزی لرستان را آشکار می‌کند.
اگر برنامه‌ای جامع برای کنترل و ذخیره آب‌های سطحی وجود داشت، لرستان می‌توانست با بهره‌گیری از خاک حاصل‌خیز و اقلیم متنوع خود، به یکی از قطب‌های تولید و صادرات محصولات باغی از جمله سیب، انجیر، زیتون، انار، زعفران، ماهیان سردآبی، نخود و محصولات گلخانه‌ای تبدیل شود. اما واقعیت تلخ این است که بخش کشاورزی استان، با وجود این ظرفیت‌های عظیم، هنوز نتوانسته نقش مؤثری در اقتصاد منطقه‌ای و ملی ایفا کند.
از سوی دیگر، در بازارهای جهانی و منطقه‌ای، بسیاری از همین محصولات باکیفیت با قیمت بالا به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد، اما بدون اینکه حتی نامی از لرستان و محل واقعی تولید آن برده شود؛ چرا که خام‌فروشی محصولات و فروش با برندهای غیربومی موجب از بین رفتن ارزش افزوده واقعی برای کشاورزان استان شده است.
ضعف مدیریت منابع آب، حلقه مفقوده توسعه
مطالعات رسمی نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از بارش‌های سالانه در لرستان بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌متر در سال به دلیل نبود زیرساخت‌های ذخیره‌سازی از دست می‌رود. در حالی‌که اگر همین روان‌آب‌ها از طریق سدهای کوچک، حوضچه‌های تغذیه‌ای، سامانه‌های ذخیره باران و بندهای خاکی مدیریت شوند، نه تنها مشکل کم‌آبی در فصول گرم کاهش می‌یابد، بلکه سفره‌های زیرزمینی نیز احیا می‌شوند.
اما این کار، نیازمند هماهنگی و اراده جدی میان دستگاه‌های متولی است. طبق قانون، وزارت نیرو مسئول کنترل، هدایت و ذخیره روان‌آب‌ها و مدیریت سیلاب‌هاست، و وزارت جهاد کشاورزی نیز باید بر اساس منابع آبی در دسترس، الگوی کشت هوشمند و مصرف بهینه را طراحی کند. متأسفانه نبود همکاری مؤثر میان این دو نهاد در لرستان، موجب شده است که منابع آبی استان به هدر رود و بخش کشاورزی همچنان با بی‌ثباتی، کم‌بازدهی و نارضایتی کشاورزان مواجه باشد.
بوروکراسی و کمبود تسهیلات؛ مانع دیگر توسعه کشاورزی
علاوه بر ضعف مدیریتی در حوزه آب، نبود تسهیلات کم‌بهره و وجود کاغذبازی‌های اداری نیز عامل مهمی در رکود کشاورزی لرستان است. بسیاری از کشاورزان به دلیل ناتوانی در تأمین منابع مالی برای تجهیز مزارع و احداث سیستم‌های نوین آبیاری، زمین‌های خود را به افراد غیربومی اجاره می‌دهند. این روند نه تنها موجب افزایش بیکاری در میان کشاورزان بومی شده، بلکه به مهاجرت اجباری روستاییان و خالی شدن روستاها از نیروهای مولد انجامیده است.
باران مدیریت‌نشده، خشکسالیِ ساختگی
در حقیقت، لرستان و بسیاری از استان‌های پُرباران کشور مانند چهارمحال‌وبختیاری، کردستان و گیلان، از کمبود بارش رنج نمی‌برند بلکه از نبود مدیریت علمی بارش‌ها آسیب می‌بینند. ایران به‌طور متوسط سالانه حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارش دارد، اما بیش از ۷۰ درصد آن تبخیر یا به صورت سیلاب از دست می‌رود. اگر تنها ۱۰ درصد از این حجم آب با مدیریت درست ذخیره و هدایت شود، می‌تواند بخش عمده‌ای از نیاز آبی کشاورزی کشور را تأمین کند.
مدیریت آب‌های سطحی یعنی مدیریت آینده. با سرمایه‌گذاری هدفمند در کنترل باران و روان‌آب‌ها، می‌توان همزمان سه هدف را محقق کرد: افزایش اشتغال روستایی، توسعه پایدار کشاورزی و کاهش وابستگی به منابع زیرزمینی.
اکنون زمان آن رسیده است که دستگاه‌های مسئول به‌ویژه وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و استانداری لرستان با تدوین برنامه‌ای مشترک برای مهار و مدیریت بارش‌ها، مسیر توسعه واقعی استان را هموار سازند. لرستان با چنین ظرفیتی، سزاوار آن نیست که در فهرست استان‌های دارای بالاترین نرخ بیکاری قرار گیرد؛ بلکه می‌تواند با مدیریت درست آب، به یکی از الگوهای موفق کشاورزی پایدار در کشور تبدیل شود.
* خبرنگار خبرگزاری سیلاد در استان لرستان
