فاطمه اشرفپور-سیلاد حوزستان- در قلب تپنده صنعت نفت ایران، جایی که آسمان شب با نور وهم‌انگیز مشعل‌های سوزان روشن می‌شود، روزنه‌ای از امید برای پایان دادن به یکی از بزرگترین چالش‌های اقتصادی و زیست‌محیطی کشور گشوده شده است. در مراسمی استراتژیک به میزبانی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، با حضور دکتر موالی‌زاده، استاندار خوزستان، و مقامات ارشد صنعت نفت، رسماً از طرحی رونمایی شد که می‌تواند نقطه عطفی در مدیریت گازهای همراه (Associated Gas) باشد: ورود جدی و ساختاری بخش خصوصی برای جمع‌آوری و فرآوری این ثروت ملی که دهه‌هاست در آتش می‌سوزد. این اقدام، فراتر از یک پروژه صنعتی، تلاشی برای التیام زخمی عمیق بر پیکره اقتصاد و محیط زیست خوزستان است.
یک معضل تاریخی: از الجزایر تا میادین جنوب
استاندار خوزستان در سخنان خود، با اشاره به خاطره‌ای از مأموریتش در سال ۱۳۸۱ (حدود ۲۳ سال پیش) به الجزایر برای مطالعه تجربیات آن کشور در زمینه جمع‌آوری فلرها، عمق تاریخی این چالش را به تصویر کشید. این بازگویی تاریخی، اعترافی صریح به این واقعیت است که مسئله «فلرینگ» و اتلاف گازهای همراه، دهه‌هاست که در دستور کار مدیران مختلف صنعت نفت و دولت‌ها قرار داشته، اما پیچیدگی‌های فنی، موانع سرمایه‌گذاری و بروکراسی دولتی مانع از تحقق یک راه‌حل جامع و پایدار شده است. دکتر موالی‌زاده تأکید کرد که در طول این سال‌ها، برنامه‌ها و سازوکارهای متعددی طراحی شد، اما این اقدامات هرگز نتوانستند به طور کامل این پدیده ویرانگر را مهار کنند.
شمشیر دولبه: اتلاف اقتصادی و بحران زیست‌محیطی
تحلیل سخنان استاندار نشان می‌دهد که مسئله فلرینگ از دو منظر حیاتی مورد توجه قرار گرفته است.
۱. خسارت اقتصادی محض: به تعبیر دکتر موالی‌زاده، «یک سرمایه‌ای است که دارد علی‌الدوام، ۲۴ ساعته می‌سوزد و از بین می‌رود.» از دیدگاه یک کارشناس انرژی، این گازهای سوزانده شده، خوراک ارزشمندی برای صنایع پتروشیمی، منبعی برای تولید برق در استانی با چالش ناترازی انرژی، و محصولی قابل صادرات هستند. هر متر مکعب گازی که در فلرها می‌سوزد، فرصتی از دست رفته برای ایجاد ارزش افزوده، اشتغال‌زایی و تقویت تراز تجاری کشور است. ورود بخش خصوصی دقیقاً با هدف تبدیل این «ضایعات» به یک «دارایی» مولد صورت می‌گیرد.
۲. فاجعه زیست‌محیطی: استاندار به درستی به «آلودگی و سمیت این مواد» اشاره کرد. فلرینگ منبع اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن و متان، و همچنین ترکیبات سمی نظیر اکسیدهای گوگرد و نیتروژن است. این آلاینده‌ها مستقیماً بر سلامت ساکنان مناطق نفت‌خیز تأثیر گذاشته و در تشدید بیماری‌های تنفسی و انواع سرطان‌ها نقش دارند. این آلودگی، همان‌طور که در سخنان ایشان نیز منعکس شد، یکی از دلایل اصلی مهاجرت نخبگان و خانواده‌ها از خوزستان به دیگر استان‌هاست؛ واقعیتی تلخ که نشان می‌دهد بحران زیست‌محیطی به یک بحران اجتماعی و جمعیتی تبدیل شده است.
خوزستان؛ نبرد در چند جبهه آلودگی
گزارش استاندار تصویری جامع از وضعیت بحرانی محیط زیست خوزستان ارائه داد. فلرینگ تنها یکی از جبهه‌های این نبرد است. ایشان به درستی به سایر منابع آلاینده اشاره کردند:
-
ریزگردها: با منشأ داخلی و خارجی (عراق، سوریه، عربستان).
-
آتش‌سوزی نیزارهای هورالعظیم: معضلی منطقه‌ای که نیازمند دیپلماسی فعال زیست‌محیطی است.
-
سوزاندن کاه و کلش مزارع کشاورزی و باگاس نیشکر: که نیازمند گذار به سمت «برداشت سبز» و تکنولوژی‌های نوین است.
-
آلایندگی صنایع سنگین: از فولاد و پتروشیمی گرفته تا کربن بلک.
این نگاه کلان نشان می‌دهد که پروژه جمع‌آوری گازهای همراه، اگرچه گامی حیاتی است، اما باید به عنوان بخشی از یک پازل بزرگتر برای نجات اکوسیستم خوزستان دیده شود.
کلید حل معما: اعتماد به بخش خصوصی و فرهنگ مدیریتی جدید
نقطه کلیدی و امیدبخش این رویداد، تأکید بی‌سابقه بر نقش بخش خصوصی بود. استاندار خوزستان با اشاره به اصل ۴۴ قانون اساسی، اقتصاد دولتی استان را «اشباع شده» و ناتوان از ایجاد اشتغال جدید خواند. این یک تغییر پارادایم مهم است. دولت و شرکت‌های تابعه آن، پس از سال‌ها تلاش ناموفق، اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که چابکی، سرعت در تصمیم‌گیری و انگیزه سودآوری بخش خصوصی می‌تواند قفل این پروژه سنگین را باز کند.
دکتر موالی‌زاده با انتقاد از «مدیران پروازی» که خانواده‌هایشان در استان ساکن نیستند و تعصبی به حل مشکلات ریشه‌ای منطقه ندارند، خواستار یک فرهنگ مدیریتی جدید شد. او با ذکر مثال ساخت یک مدرسه ۱۲ کلاسه مجهز در تنها شش ماه، ثابت کرد که با «همت سه‌شیفته» و مدیریت جهادی، پروژه‌هایی که سال‌ها به طول می‌انجامند، قابل تحقق در کوتاه‌ترین زمان ممکن هستند. این پیام روشنی برای پیمانکاران و سرمایه‌گذاران این پروژه است: زمان‌بندی و تعهد، خط قرمز این طرح خواهد بود.
از گازهای همراه تا تولید برق
استاندار در بخشی از سخنان خود به گفتگوی خود با کارشناسان درباره پتانسیل تولید برق از این گازهای جمع‌آوری شده اشاره کرد. این دیدگاه، افق پروژه را از یک اقدام صرفاً زیست‌محیطی به یک پروژه زیرساختی برای تقویت امنیت انرژی استان ارتقا می‌دهد. با توجه به ناترازی برق در فصول گرم سال، تبدیل گازهای مشعل به انرژی الکتریکی می‌تواند یک بازی برد-برد برای صنعت و مردم باشد.
مراسم آغاز به کار پروژه جمع‌آوری گازهای همراه با مشارکت بخش خصوصی، بیش از یک رویداد صنعتی، یک بیانیه سیاسی و اجتماعی بود. این طرح، آزمونی بزرگ برای سنجش توانایی بخش خصوصی، اراده دولت برای رفع موانع و ظرفیت همکاری بین‌بخشی در خوزستان است. موفقیت این پروژه نه تنها به معنای خاموش شدن مشعل‌ها و بازگشت میلیاردها دلار ثروت به چرخه اقتصاد است، بلکه می‌تواند به بهبود کیفیت هوا، کاهش نرخ مهاجرت و احیای امید در میان مردمی که دهه‌هاست با پیامدهای توسعه ناپایدار صنعتی دست و پنجه نرم می‌کنند، منجر شود.
