فرزانه فراهانی: بحث مهریه و نوع پرداخت آن به زوجه، از مباحث پرچالشی است که بیش از هزاران پرونده در محاکم قضایی و حقوقی را در کشور ما به خود اختصاص داده است و زنان و مردان هر یک نگاه متفاوتی به آن دارند؛ عده‌ای مهریه را به عنوان پشتوانه‌ای برای زن تلقی می‌کنند و عده‌ای هم معتقدند در تعیین نوع و میزان مهریه زنان باوجود تورم اقتصادی امروز در جامعه باید بیشتر به وضعیت مالی مرد و توانایی او در پرداخت مهریه هم توجه کرد.
علی‌رغم پرچالش بودن و فراگیری بالای مسئله مهریه، هنوز دستگاه‌های مسئول نتوانسته‌اند قانونی جامع و کامل که هم حق و حقوق زن و هم شرایط مرد در پرداخت مهریه را مدنظر قرار بدهد به تصویب نرسیده و این مبحث همچنان دردسرساز است.
حمیدرضا آقابابائیان، وکیل پایه یک دادگستری، در خصوص پیشنهاد یکی از مراجع تقلید به شورای فقهی درباره ارسال لایحه و تصویب قانونی در مجلس برای ثبت عندالاستطاعه مهریه در عقدنامه‌ها، به سیلاد می‌گوید: اینکه تلاش کنیم زندان‌ها از زندانیان محکوم به پرداخت مهریه خالی شود کار خوبی است اما تالی فاسد طرح‌هایی چون تغییر مهریه از عندالمطالبه به عندالاستطاعه این است که کشور را با یک بحران پیرسالی و جلوگیری از ازدواج، سخت کردن و جلوگیری از ازدواج روبرو می‌کنیم.
این وکیل دادگستری ادامه می‌دهد: می‌خواهند کاری کنند که مثلا اگر کسی خواست مهریه بدهد، عندالاستطاعه پرداخت کند و مثلا یک مورد دادخواست مهریه را از محاکم حذف کنند اما ۱۰ مورد دیگر به محاکم اضافه می‌شود؛ چون در صورت تصمیم زنان به دریافت مهریه باید با مراجعه به محاکم اثبات کنند که همسرشان متمکن است و استطاعت دارد و خب باید دادخواست بدهند؛ بعد از آن باید به دادگاه خانواده بروند و دلیل و مدرک خود را به دادگاه ارائه بدهند تا پس از آن دادگاه استطاعت مالی مرد را ثابت یا رد کند و بعد از رای دادگاه، مرد دادخواست اعسار (ناتوانی) بدهد و پس از آن دادخواست تقسیط مهریه بدهد و در نهایت پرونده‌های بیشتری درباره مهریه ایجاد می‌شود چون دشواری اثبات توانایی مالی مرد را افزایش می‌دهد.
در ادامه مشروح گفت‌وگو را بخوانید:
تعیین و ثبت مهریه در عقدنامه‌ها هم‌اکنون به چه صورت است؟
ما یک مهریه عندالمطالبه و یک مهریه عندالاستطاعه داریم و الان معمولا بیشتر مهریه را با واژه «عندالمطالبه» قید می‌کنند و به مفهوم این است که با جاری شدن صیغه عقد ازدواج زن می‌تواند آن را از مرد مطالبه کند و مرد هم باید مهریه را پرداخت کند.
فرق مهریه عندالاستطاعه با عندالمطالبه چیست؟
پرداخت مهریه عندالاستطاعه منوط به توانایی مرد است؛ یعنی خانم اول باید ثابت کند که همسرش امکان و توان پرداخت مهریه را دارد و اگر توانایی داشت باید آن مهریه را پرداخت کند. در مهریه عندالاستطاعه، حق حبس معنا و مفهومی ندارد و خانم دیگر نمی‌تواند بگوید من تمکین نمی‌کنم و همچنین خانم نمی‌تواند مرد را برای مهریه ممنوع‌الخروج کند.
از سال ۱۳۹۱ تا کنون یک بار برای مهریه سقف ۱۱۰ سکه تعیین کردند؛ یک بار پیشنهاد کردند مهریه ۱۴ سکه باشد؛ یک بار آمدند و گفتند رسیدگی به مهریه در صلاحیت اجرای ثبت باشد که دادگاه‌ها نمی‌پذیرفتند و الان دوباره حرف دیگری می‌زنند.
اگر ثبت مهریه به صورت عندالاستطاعه به قانون تبدیل شود، تمایل به ازدواج با این شرایط کمتر نمی‌شود؟
بله همینطور است؛ در تایید این مسئله باید بگویم که طرح چنین موضوعاتی به جای اینکه بتواند در افزایش آمار ازدواج موثر واقع شوند، به کاهش گرایش افراد در تصمیم به ازدواج منجر خواهد شد و در واقع این قبیل اقدامات مسکن‌وار و موقت هستند و از خصوصیات قانون این است که جامع، مانع و آینده‌نگر باشد اما چنین طرح‌هایی جامعیت لازم را ندارند که بخواهند به قانون تبدیل شوند.
قانون در مورد مهریه چه می‌گوید؟
مطابق مواد ۶ و ۷ قانون مدنی ایران و اصول ۱۲ و ۱۳ قانون اساسی و ماده واحده اجازه رعایت احوال شخصی ایرانیان، مهریه در زمره احوال شخصی محسوب می‌شود و از وضعیت و اهلیت ایجاد می‌شود. سوال اینجاست آیا دولت و به معنای عام آن (قوه مقننه، مجریه و قضائیه) که در قانون تحت عنوان حاکمیت از آن‌ها یاد می‌شود، می‌توانند از طریق تصویب قانون در مجلس در مورد مقدار مهریه خانم‌ها و طرق پرداخت آن تصمیمی‌بگیرند؟ پاسخ این است مجلس نمی‌تواند به بهانه انتظام امور راجع به مهریه که در زمره احوال شخصی است دخالتی داشته باشد و اراده افراد را محدود کند چون با نص صریح قانون یعنی اصل ۴۰ قانون اساسی در تعارض است؛ این قانون می‌گوید هیچکس نمی‌تواند اعمال حق خودش را وسیله اضرار به خودش قرار بدهد. مطابق ماده ۱۱۹ قانون مدنی، طرفین عقد می‌توانند هر شرطی که مخالف با عقد نباشد در ضمن عقد یعنی شروط ضمن عقد قید کنند و کسی نمی‌تواند افراد را به تعیین مهریه‌ای مشخص مکلف کند. عندالاستطاعه شدن مهریه هم از نظر شرع مقدس و هم از نظر قانون مدنی ما ممکن نیست و ایراد دارد.
معایب عندالاستطاعه شدن مهریه چیست؟
اینکه تلاش کنیم زندان‌ها از زندانیان محکوم به پرداخت مهریه خالی شود کار خوبی است اما تالی فاسد طرح‌هایی چون تغییر مهریه از عندالمطالبه به عندالاستطاعه این است که کشور را با یک بحران پیرسالی و جلوگیری از ازدواج، سخت کردن و جلوگیری از ازدواج روبرو می‌کنیم.
می‌خواهند کاری کنند که مثلا اگر کسی خواست مهریه بدهد، عندالاستطاعه پرداخت کند و مثلا یک مورد دادخواست مهریه را از محاکم حذف کنند اما ۱۰ مورد دیگر به محاکم اضافه می‌شود؛ چون در صورت تصمیم زنان به دریافت مهریه باید با مراجعه به محاکم اثبات کنند که همسرشان متمکن است و استطاعت دارد و خب باید دادخواست بدهند؛ بعد از آن باید به دادگاه خانواده بروند و دلیل و مدرک خود را به دادگاه ارائه بدهند تا پس از آن دادگاه استطاعت مالی مرد را ثابت یا رد کند و بعد از رای دادگاه، مرد دادخواست اعسار (ناتوانی) بدهد و پس از آن دادخواست تقسیط مهریه بدهد و در نهایت پرونده‌های بیشتری درباره مهریه ایجاد می‌شود چون دشواری اثبات توانایی مالی مرد را افزایش می‌دهد. از دیگر معایب عندالاستطاعه شدن مهریه این است که روند مطالبه مهریه را طولانی می‌کند و هیچ تضمینی برای دریافت کننده مهریه وجود ندارد.
عوارض عندالاستطاعه شدن بیشتر از فواید آن است و کمکی هم به کاهش پرونده‌های مربوط به مهریه در محاکم قضایی نخواهد کرد.
آیا عندالاستطاعه شدن مهریه مزایایی هم به همراه دارد؟
بله؛ شاید مهریه عندالاستطاعه باعث حمایت از مردها شود که بعد از تقاضای مهریه توسط خانم و صدور رای دادگاه، برود و حسابهای خود را ببندد؛ یا اینکه تناسبی با شرایط مالی زوج داشته باشد؛ چون با عندالاستطاعه بودن مهریه مردها می‌توانند پرداخت مهریه را با توجه به شرایط مالی خود تعیین و پرداخت کند.
در مجموع شاید این عندالاستطاعه شدن مهریه باعث کاهش تنش‌های مالی زوج شود؛ چون مرد با خیال راحت و در حالی که ماشین، خانه و … به نامش است، بعد از صدور رای و اینکه خانم بتواند استطاعت و توانایی مرد را ثابت کند، مهریه را آنطور که می‌خواهد پرداخت می‌کند. عوارض عندالاستطاعه شدن بیشتر از فواید آن است و کمکی هم به کاهش پرونده‌های مربوط به مهریه در محاکم قضایی نخواهد کرد و تعیین تکلیف این چنینی در مورد مهریه با اصل آزادی قراردادی‌ای که در ماده ۱۰ قانون مدنی ما ذکر شده است و با اصل شرعی که قانونگذار برای نوع و مقدار مهریه محدودیتی مشخص نکرده است، منافات دارد.
پیشنهاد و راهکار شما برای مهریه و مشکلات مرتبط با آن چیست؟
از سال ۱۳۹۱ تا کنون یک بار برای مهریه سقف ۱۱۰ سکه تعیین کردند؛ یک بار پیشنهاد کردند مهریه ۱۴ سکه باشد؛ یک بار آمدند و گفتند رسیدگی به مهریه در صلاحیت اجرای ثبت باشد که دادگاه‌ها نمی‌پذیرفتند و الان دوباره حرف دیگری می‌زنند.
من به عنوان یک حقوقدان معتقدم بیاییم و یک راهکار اصولی برای مهریه لحاظ کنیم که اولا مهریه را متناسب با توانایی و توافق مرد تعیین کنیم و دوم اینکه به تاسی از سنت حسنه حضرت علی (ع) و شرع مقدس اسلام مهریه نقدا پرداخت شود و سوم اینکه مانند خیلی از کشورهای اروپایی بیاییم و مهریه‌ای برای خانم در نظر نگیریم ولی به جای آن بگوییم بعد از ازدواج، کلیه اموال و دارایی‌هایی که زوجین بعد از ازدواج حاصل می‌کنند بعد از طلاق، به صورت نصف برای زن و مرد باشد و این بهترین کار ممکن است. یا خانواده‌ها به جای مهریه‌های سنگین که ضمانت اجرایی بسیار مشکلی دارند، مهریه پایه را مثلا ۱۰ سکه در نظر گرفته و اگر ازدواج به طلاق منتهی شد، مثلا بگوییم به ازای هر سال زندگی ۲ سکه مهریه به زن تعلق بگیرد.
اگر آقایان مسئول واقعا به دنبال حل مشکل مهریه هستند، بیایند و مهریه را مثل خیلی از چیزهای دیگر مثل خانه، ماشین و … بیمه کنند تا اگر مشکلی پیش آمد بیمه مهریه را پرداخت کند. اصلا چه لزومی دارد که مهریه سکه باشد؛ چرا مثلا نمی‌گویند به جای مهریه ۳ دنگ خانه، ماشین یا مغازه زوج به عنوان مهریه زن تعیین شود و خب این هم به ویژه با تورم اقتصادی جامعه امروز نکته خیلی مهمی است.
۴۷۴۷
