در سال‌های اخیر، آموزش و پرورش همواره شعار عدالت آموزشی را سر داده است، اما نگاهی دقیق به مسیر تحصیلی دانش‌آموزان نشان می‌دهد که این شعار بیشتر در حد یک آرمان باقی مانده و در عمل تحقق نیافته است. از مهدکودک‌ها و مدارس ابتدایی تا دبیرستان و مرحله کنکور، شکاف‌های گسترده‌ای میان مناطق برخوردار و محروم وجود دارد.
شهریه و امکانات نابرابر؛ پایان عدالت آموزشی
شهریه‌های سنگین مهدکودک‌ها و مدارس خاص، تفاوت شدید امکانات آموزشی و حضور معلمان متخصص، و دسترسی نامتوازن به کلاس‌های تقویتی و منابع کمک‌آموزشی، همه باعث شده است که فرصت‌های برابر آموزشی برای همه دانش‌آموزان فراهم نشود.
مدارس خاص؛ ویترین آشکار بازتولید نابرابری آموزشی
این نابرابری در مقاطع بالاتر، یعنی مدارس خاص مانند تیزهوشان، نمونه‌دولتی و غیرانتفاعی، به شکل بارزی آشکار می‌شود. این مدارس که با هدف ارتقای کیفیت آموزشی ایجاد شده‌اند، در عمل با دریافت شهریه‌های بالا و آزمون‌های دشوار، بیشتر به بستری برای بازتولید نابرابری اجتماعی تبدیل شده‌اند.
فرصت‌های نابرابر؛ حذف استعدادها به سود توانگران
دانش‌آموزان مستعد مناطق محروم، به دلیل ناتوانی مالی یا دسترسی محدود به کلاس‌های آمادگی، شانس کمی برای ورود به این مدارس دارند، در حالی که خانواده‌های برخوردار با صرف هزینه‌های سنگین، فرزندان خود را برای موفقیت تجهیز می‌کنند.
کنکور؛ میدان رقابت نابرابر میان توانگران و محرومان
این نابرابری در مرحله کنکور به اوج خود می‌رسد. در گذشته، دانش‌آموزان تنها با مطالعه کتاب‌های درسی می‌توانستند موفق شوند و حتی به رشته‌ها و دانشگاه‌های معتبر راه یابند. اما امروز موفقیت در کنکور بیش از هر چیز به دسترسی به کلاس‌های خصوصی، منابع کمک‌آموزشی گران‌قیمت و مشاوره‌های تخصصی وابسته است.
مزیت مالی؛ آغاز نابرابر رقابت کنکور از سال‌های ابتدایی
خانواده‌هایی که توان مالی بالاتری دارند، فرزندان خود را از همان سال‌های ابتدایی برای کنکور آماده می‌کنند، در حالی که بسیاری از دانش‌آموزان مناطق محروم یا خانواده‌های کم‌برخوردار تنها به کتاب‌های درسی مدارس بسنده می‌کنند و همین امر شانس قبولی آنان را به شدت کاهش می‌دهد.
تقسیم ناعادلانه قبولی دانشگاه‌ها؛ محرومان با استعداد، بی‌نصیب
نتیجه روشن است: مناطق برخوردار سهم بیشتری از قبولی‌ها و رشته‌های پرمتقاضی دانشگاه‌ها دارند، در حالی که مناطق محروم با وجود استعدادهای فراوان، سهم اندکی به دست می‌آورند.
کتاب‌های درسی؛ تنها معیار سنجش برای تحقق عدالت آموزشی
اگر دولت واقعاً به دنبال تحقق عدالت آموزشی است، باید کتاب‌های درسی مدارس تنها ملاک سنجش در کنکور و ورود به دانشگاه‌ها قرار گیرند تا همه دانش‌آموزان با شرایط برابر در این رقابت ملی حضور یابند. تنها در این صورت می‌توان امیدوار بود عدالت آموزشی از شعار به واقعیت تبدیل شود.
46
