غزال زیاری: در دهه ۱۹۲۰ میلادی، صحبت درباره محصولی جادویی به نام رادیتور به‌شدت داغ بود؛ در آن زمان رادیتور وعده درمان همه مشکلات و بیماری‌ها را می‌داد: از برطرف کردن چین‌وچروک پوستی گرفته تا درمان سرطان خون.
در آن دوره، فردی به نام ویلیام بیلی وعده می‌داد که قادر است تا با بهره‌گیری از محصولی به نام رادیتور هر نوع بیماری را درمان کند. او در یک بروشور تبلیغاتی که در سال ۱۹۲۹ میلادی دست‌به‌دست می‌شد، رادیتور را این‌گونه معرفی می‌کرد: ” یک بطری کوچک از آبی بی‌جان، بی‌رنگ و بی‌مزه که بزرگ‌ترین نیروی درمانی شناخته‌شده برای بشر است.”
درمان جادویی ۱۵۰ بیماری
طبق ادعای او، نوشیدن تنها چند جرعه از رادیتور در روز برای درمان آکنه، کم‌خونی، التهاب مفاصل و رماتیسم، اعتیاد به الکل و آسم کافی بود و این‌ها تنها بخش کوچکی از فهرست بلندبالای بیماری‌هایی بودند که بیلی مدعی بود که با این نوشیدنی می‌تواند آن‌ها را درمان کند.
بین سال‌های ۱۹۲۴ تا ۱۹۳۰ میلادی، فهرست بیماری‌هایی که طبق گفته بیلی، رادیتور قادر به درمانشان بود، به بیش از ۱۵۰ بیماری و ناراحتی گسترش یافت؛ از بیماری‌های کشنده‌ای مثل بیماری‌های قلبی و سرطان خون گرفته تا مشکلات خجالت‌آوری مثل ناتوانی جنسی و نفخ و حتی موارد آزاردهنده‌ای مثل چین‌وچروک و واکنش‌های آلرژیک پوستی.
رادیتور درواقع چه بود
نکته جالب‌توجه اینجاست که ماده اصلی رادیتور، ایزوتوپ‌های به‌شدت رادیواکتیو رادیوم بود که بیلی آن را “آفتاب درونی” می‌نامید.
حالا و حدود یک قرن بعد، تصور چنین چیزی مضحک به نظر می‌رسد و از “دکتر بیلی” که در دانشگاه ترک تحصیل کرده بود و خودش را دکتر می‌نامید، به‌عنوان یک شیاد یاد می‌شود. اما بیلی، خالق تب‌وتاب رادیوم در آمریکا نبود و فقط به‌صف کسانی پیوسته بود که قصد داشتند تا از رادیوم سود ببرند.
ماریا رنتتزی، تاریخ‌نگار علم و فناوری دانشگاه فردریش-الکساندر آلمان دراین‌باره توضیح داد: «رادیوم جریان اصلی بود و این صنعت رادیوم بود که خواست آن را جریان اصلی کند. علم و تجارت آن‌قدر درهم‌تنیده‌اند که نمی‌توان آن‌ها را جدا از هم دید.»
این دقیقاً همان پدیده‌ای است که اگر بااحتیاط مدیریت نشود، می‌تواند مثل داستان عناصر رادیواکتیو موجود در رادیتور، به‌شدت خطرناک باشد.
رادیتور از درمان بیماری‌های لاعلاج تا کشندگی بالا
رادیتوری که بیلی از آن برای درمان خیلی از بیماری‌ها بهره می‌برد، درواقع، سمی قوی بود که بطری‌های خالی رادیتور، هفتاد سال بعد هنوز هم خطرناک و رادیواکتیو تشخیص داده می‌شدند.
مشهورترین قربانی این داروی مرگبار، ابن بایرز، تاجر ثروتمند و شناخته‌شده پیتسبورگ بود. او در سال ۱۹۲۷ میلادی دستش شکست و پزشکش مصرف رادیتور را به او توصیه نمود. بعد از آن و در طی پنج سال، بایرز بیش از ۸۰ لیتر از این مایع حاوی ایزوتوپ‌های رادیوم ۲۲۶ و ۲۲۸ نوشید و در سال ۱۹۳۲، بر اثر مسمومیت شدید رادیواکتیو جان باخت. در حقیقت رادیتور، حتی استخوان‌های بدنش را خورده بود.
داستان هولناک بایرز، تیتر رسانه‌ها شد و کمیسیون تجارت فدرال در نهایت مجبور گردید تا تبلیغ و فروش رادیتور را ممنوع اعلام کند. اما این محصول، تنها یکی از چندین “درمان رادیومی” آن دوره بود؛ به‌عنوان‌مثال در سه دهه اول قرن بیستم، صدها محصول مصرفی پوشیده شده با مواد شب‌تاب رادیوم در آمریکا رواج داشتند.
بایرز در واقع قربانی تلاقی دانش علمی ابتدایی و بازار تجاری بی‌سابقه‌ای شد که تبلیغاتش جلوتر از تحقیقات علمی حرکت کرده بود. در آن زمان، روی هر بطری رادیتور با افتخار نوشته شده بود: “آب رادیواکتیو تأییدشده.”
آغاز تب رادیوم
اما رادیوم از چه زمانی وارد دنیای انسان‌ها شد؟ در سال ۱۸۹۸ میلادی، ماری کوری و پیر کوری رادیوم را کشف کردند و نزدیک به یک دهه از عمرشان را صرف پالایش و جداسازی آن از سنگ معدن نمودند.
در سال ۱۹۱۴، شرکت Standard Chemical در پیتسبورگ موفق شد تا انجمن پزشکی آمریکا را متقاعد کند که اولین درمان آب رادیواکتیو را تأیید نماید. در تابستان سال ۱۹۲۳، مجله Popular Science در گزارشی نوشت: «آیا ممکن است همان‌طور که طبق ادعای یک پزشک “جرقه حیات” در رادیوم نهفته است، نیروی الکترونیکی اسرارآمیزی وجود داشته باشد که جهان را به حرکت درآورده باشد؟» در این مقاله به این نکته اشاره شده بود که گرچه هنوز همه جامعه علمی این روش‌ها را نپذیرفته‌اند، اما باور به اینکه پرتوهای رادیوم جایگاهی قطعی در درمان‌های پزشکی دارند، رو به افزایش است.»
البته این چندان هم عجیب نبود؛ چرا که در همان دوران، فناوری اشعه ایکس که به پرتوهای رادیواکتیو وابسته بود هم به درمانی استاندارد و حتی ابزاری محبوب برای اندازه‌گیری کفش تبدیل‌شده بود!
در دهه ۱۹۲۰ میلادی، کرم‌ها، پمادها، تونیک‌ها، لوازم‌آرایشی و حتی تزریقات رادیومی به‌عنوان محرک جوانی و نیروی زندگی توسط شرکت‌های معتبر و همچنین دلالان کلاه‌بردار عرضه می‌شدند و پزشکان و مصرف‌کنندگان آمریکایی هم با اشتیاق فراوانی از آن استقبال می‌کردند.
ثروتی که به قیمت جان بیلی تمام شد
برآوردها حکایت از آن دارد که ویلیام بیلی در آن زمان حدود ۴۰۰ هزار بطری رادیتور را به قیمت یک دلار فروخت که درآمد او در آن زمان، ارزشی معادل حدود ۸ میلیون دلار امروز دارد. اما این ثروت، هزینه سنگینی برای خود او داشت و بیلی در سال ۱۹۴۹ بر اثر سرطان مثانه درگذشت.
در سال ۱۹۷۰ میلادی وقتی جسد بیلی از قبر خارج شد و مورد آزمایش قرار گرفت، مشخص گردید که احتمالاً مرگ او هم درنتیجه همان معجون معجزه‌آسایی بوده که به مردم فروخته بود.
پایان رادیتور و آینده‌ای شگفت‌آور
درنهایت رادیتور تنها یک چیز را درمان کرد: شیفتگی آمریکا به رادیوم.
داستان تراژیک ابن بایرز از یک‌سو و رنج “دختران رادیوم” (بیش از ۱۰۰ زن در نیوجرسی که هنگام نقاشی عقربه‌های ساعت، با رادیوم مسموم شدند) از سوی دیگر، افکار عمومی را نسبت به خطرات این عنصر آگاه کرد و در پایان دهه ۱۹۳۰ میلادی قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای استفاده از آن وضع شد.
وقتی مشخص شد که رادیوم هرگز جوانی را بازنمی‌گرداند، دندان‌های جدید نمی‌رویاند و دیگر معجزه‌های وعده‌داده‌شده را محقق نمی‌کند، تقاضای تجاری برای این ماده خطرناک به‌سرعت سقوط کرد؛ اما به هر ترتیب تحقیقات علمی ادامه یافت و سرانجام، پس از ۹۰ سال آزمایش‌های سخت‌گیرانه، در سال ۲۰۱۳ میلادی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از رادیوم را برای درمان برخی از انواع سرطان تأیید کرد.
این در واقع امکانی بود که دانشمندان در اوج تب رادیوم، آن را غیرممکن دانسته بودند.
منبع: popsci
۲۲۷۲۲۷
