صبح ساحل نوشت: در مراسم افتتاحیه نخستین نمایشگاه پاکتهای پستی و اسناد تاریخی مراودات تجار بندرعباس، جمعی از پژوهشگران، علاقهمندان به تاریخ، مسئولان فرهنگی و دوستداران اسناد قدیمی حضور یافتند. این نمایشگاه از نوزدهم مهرماه آغاز شده و به مدت سه روز، از ساعت ۷ صبح تا ۷ شب در ساختمان اسناد تاریخی شهرداری بندرعباس دایر است. این نمایشگاه با همت سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری بندرعباس بر پا شدهاست.
علی کمالیزاده، رئیس اداره خلاقیت و اسناد تاریخی شهرداری بندرعباس، در گفتوگو با خبرنگار ما با اشاره به اهمیت این رویداد فرهنگی گفت: «این نمایشگاه به منظور معرفی نقش پست و تجار بندرعباس در تبادلات اقتصادی و فرهنگی گذشته برگزار شده است. پاکتهای پستی و اسناد تجاری به نمایش درآمده نشان میدهد بندرعباس در دوران قاجار و پهلوی از مهمترین مراکز ارتباطی ایران با جهان، بهویژه با شهرهایی چون بمبئی، زنگبار و مسقط بوده است.»
او افزود: «در این نمایشگاه، نمونههایی از پاکتها و اسنادی به نمایش گذاشته شده که متعلق به تجارتخانههای معروفی همچون تجارتخانه جمشیدیان، اسلامیه و عمومی است. این مجموعهها علاوه بر فعالیتهای تجاری، در زمینه صرافی و تبادل پولی نیز نقش فعالی داشتند. پست در آن دوران وظیفهای سنگین بر عهده داشت تا ارتباط میان بازرگانان ایرانی و طرفهای خارجی را ممکن کند.»
کمالیزاده تأکید کرد که اهمیت تاریخی این نمایشگاه تنها در نمایش چند پاکت و سند نیست، بلکه در روایت یک بخش مغفول از تاریخ اقتصادی و فرهنگی بندرعباس نهفته است:«این اسناد نشان میدهد که ارتباطات تجاری بندرعباس با کشورهای دور و نزدیک تنها به واردات و صادرات محدود نبوده، بلکه جنبه فرهنگی و انسانی نیز داشته است. تجار ما با رعایت آداب و ظرایف ارتباطی، نامهنگاریهای مفصلی داشتند که امروز بهصورت پاکتهای پستی و اسناد رسمی باقی مانده است.»
به گفتهی رئیس اداره اسناد تاریخی شهرداری بندرعباس، بخش قابلتوجهی از اسناد موجود مربوط به دوران قاجار و پهلوی است و تعداد محدودی نیز از اوایل جمهوری اسلامی در این مجموعه وجود دارد.
او ادامه داد: «در میان این آثار، برخی پاکتها همچنان پلمبشده باقی ماندهاند؛ یعنی هرگز باز نشدهاند و به احتمال زیاد به دست صاحبان خود نرسیدهاند. در مقابل، برخی دیگر باز شده و شامل نامهها و مکاتبات تجاری هستند. علت ماندگاری این پاکتها، جنبه تجاری و رسمی آنهاست. در حالیکه پاکتهای شخصی معمولاً پس از مدتی از بین میرفتند، اسناد تجاری بهدلیل ارزش اقتصادی و اداری حفظ میشدند.»
کمالیزاده از تلاش برای تکمیل نمایشگاه نیز خبر داد و گفت: «در روزهای آینده ترجمهای خلاصه از نامههای خارجی نیز در کنار پاکتها درج خواهد شد تا بازدیدکنندگان بتوانند محتوای کلی این اسناد را درک کنند.»
در ادامه، فرزانه پیشدار، کلکسیوندار و برگزارکننده اصلی نمایشگاه نیز درباره روند جمعآوری این مجموعه توضیح داد. او که داور بینالمللی شطرنج و رئیس هیئت شطرنج بندرعباس است، میگوید سالهاست به عشق زادگاهش این اسناد را گردآوری کرده است.
او گفت: «بیش از یازده سال است که پاکتهای پستی مربوط به بندرعباس را از نقاط مختلف کشور جمعآوری میکنم. بعضی از آنها را از تهران، اصفهان، شیراز، کرمان و حتی از مزایدههای اینترنتی خریدهام. هدفم از نگهداری این مجموعه، حفظ بخشی از تاریخ فرهنگی و اقتصادی این شهر است.»
پیشدار با اشاره به دشواریهای این مسیر افزود: «جمعآوری چنین مجموعهای آسان نیست. بسیاری از این پاکتها در دسترس نیستند و گاهی باید ماهها جستوجو کنید تا نمونهای ارزشمند پیدا شود. علاوه بر این، قیمت برخی از این آثار در بازار مجموعهداران بسیار بالاست و در برخی مزایدهها ممکن است اصلاً موفق به خرید آن نشوید.»
او همچنین تأکید کرد که بخش زیادی از پاکتها و نامهها بهصورت پلمب باقی ماندهاند:
«بعضی از این نامهها هیچوقت باز نشدهاند. برای من ارزش آن در همین است که اصالت تاریخیاش حفظ شود. همانطور که در موزهها اشیای استفادهشده نگهداری میشود، این پاکتهای بازنشده هم بخشی از حافظه تاریخی ما هستند.»
در مورد قدیمیترین آثار این نمایشگاه، پیشدار گفت:«قدیمیترین پاکتهای مجموعه مربوط به دوران قاجار هستند که روی آنها نام بندرعباس بهصورت واضح نوشته شده است. جدیدترین مجموعه هم مربوط به اسناد دوره مشیر دوانی است که ارزش پژوهشی زیادی دارد.»
او با ابراز امیدواری نسبت به تداوم چنین رویدادهایی افزود:«هدف من از برگزاری این نمایشگاه، فقط نمایش مجموعه شخصیام نیست، بلکه میخواهم پژوهشگران و تاریخدوستان به این اسناد دسترسی پیدا کنند. اگر محققان بخواهند درباره فرهنگ، تجارت و ارتباطات مردم بندرعباس تحقیق کنند، من مجموعه را در اختیارشان قرار میدهم.»
در پایان، پیشدار به ضرورت فرهنگسازی برای حفظ اسناد تاریخی اشاره کرد و گفت:«بسیاری از مردم از ارزش اینگونه پاکتها و اسناد بیخبرند. بعضیها این نامهها را بهراحتی دور میریزند، در حالیکه هرکدام میتواند بخشی از تاریخ شهر ما را روایت کند. امیدوارم این نمایشگاه آغازگر حرکتی باشد برای نجات اسناد تاریخی پیش از آنکه از بین بروند.»
این نمایشگاه تا ۲۱ مهرماه ادامه دارد و بازدید برای عموم آزاد است. علاقهمندان میتوانند از ساعت ۷ صبح تا ۷ شب از مجموعه بازدید کنند و از نزدیک شاهد روایت بخشی از تاریخ پستی و تجاری بندرعباس باشند؛ شهری که قرنها دروازه ارتباط ایران با جهان بوده است.
