سیلاد رسول سلیمی: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا شامگاه چهارشنبه هشتم اکتبر اعلام کرد که حماس و اسرائیل بر سر نخستین مرحله از طرح پیشنهادی او برای صلح در غزه به توافق رسیدند و به زودی همه گروگان‌های اسرائیلی آزاد می‌شوند. ترامپ در شبکه اجتماعی تروت سوشال نوشت: «با افتخار اعلام می‌کنم که اسرائیل و حماس هر دو فاز نخست طرح صلح ما را امضا و تأیید کرده‌اند. این بدان معناست که تمام گروگان‌ها به‌زودی آزاد خواهند شد و اسرائیل در نخستین گام‌ها به‌سوی صلحی نیرومند، پایدار و ماندگار، نیروهای خود را تا خطِ مورد توافق عقب خواهد برد.»
چه آنکه در سایه ویرانه‌های غزه، جایی که دو سال از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ می‌گذرد و بیش از ۶۶ هزار فلسطینی جان باخته‌اند، طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ همچون سایه‌ای از فشارهای هژمونیک ظاهر شد. ترامپ، در کنفرانس مطبوعاتی ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵، طرح را «راه‌حل ابدی» خواند و گفت: «این پایان جنگ است، آزادی گروگان‌ها و بازسازی غزه». حماس، در بیانیه ۳ اکتبر، بخش‌هایی را پذیرفت، از جمله آزادی همه ۴۸ گروگان اسرائیلی (که ارزیابی می‌شود فقط ۲۰ تن از میان آنها زنده مانده‌اند) در ازای ۱۷۰۰ زندانی فلسطینی، و آمادگی برای مذاکرات فوری از طریق مصر و قطر، اما خواستار «چارچوب ملی فلسطینی» برای اداره غزه و خلع سلاح مشروط شد. در ادامه نتانیاهو، در ویدئویی، گفت: «اسرائیل آماده اجرای فوری است، اما حماس باید خلع سلاح شود» این مذاکرات، که از ۶ اکتبر در شرم‌الشیخ مصر آغاز شد، با میانجی‌گری استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، و جارد کوشنر، داماد ترامپ، پیش می‌رود.
زمینه مذاکرات صلح حماس و ترامپ
مذاکرات صلح حماس و ترامپ، ریشه در بن‌بست دوساله جنگ غزه دارد، جایی که حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ با ۱۲۰۰ کشته اسرائیلی و ۲۵۱ گروگان، به پاسخ اسرائیلی با ۶۶ هزار کشته فلسطینی منجر شد. ترامپ، در کنفرانس مطبوعاتی کاخ سفید، طرح را «راه‌حل ابدی» خواند و گفت: «این پایان جنگ، آزادی گروگان‌ها و بازسازی غزه است». نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، بلافاصله حمایت کرد و گفت: «طرح اهداف جنگی ما را برآورده می‌کند». حماس، اما، در ۳ اکتبر، بیانیه‌ای صادر کرد که بخش‌هایی را پذیرفت، از جمله آزادی همه گروگان‌های اسرائیلی (زنده و مرده) در ازای ۱۷۰۰ زندانی فلسطینی، و آمادگی برای مذاکرات فوری از طریق مصر و قطر، اما خواستار «چارچوب ملی فلسطینی» برای اداره غزه و خلع سلاح مشروط شد.
مذاکرات، از ۶ اکتبر در شرم‌الشیخ مصر، با حضور استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، جارد کوشنر، داماد ترامپ، و هیئت‌های حماس و اسرائیل، پیش می‌رود. ترامپ، در پست تروت سوشال، گفت: «حماس آماده صلح پایدار است؛ اسرائیل بمباران غزه را متوقف کند تا گروگان‌ها آزاد شوند.» حماس، از طریق یکی از اعضای دفتر سیاسی، گفت: «ما آزادی همه گروگان‌ها را طبق فرمول تبادل طرح ترامپ می‌پذیریم، مشروط به شرایط میدانی.» نتانیاهو، در بیانیه دفترش، گفت: «اسرائیل آماده اجرای فوری مرحله اول است.»
در یک سطح تحلیل، مذاکرات بر قطعنامه ۱۷۰۱ (۲۰۰۶) استوار است، که خلع سلاح حماس را الزامی می‌کند، اما ترامپ آن را با «هیئت صلح» (تحت رهبری تونی بلر، نخست‌وزیر سابق بریتانیا) گسترش داد. از منظری دیگر، طرح ترامپ «توازن قدرت» را به نفع اسرائیل تغییر می‌دهد، جایی که آزادی گروگان‌ها (۴۸ نفر، ۲۰ زنده) در ازای ۱۷۰۰ زندانی، اهرم حماس را خنثی می‌کند؛ موضوعی که شورای روابط خارجی آن را «پیروزی ترامپ» می‌خواند، اما اندیشکده بروکینگز هشدار می‌دهد که عدم اشاره به دولت فلسطینی، پایداری این توافق را تهدید می‌کند. در ابعاد اقتصادی نیز طرح بازسازی غزه را با ۵۰-۷۰ میلیارد دلار پیشنهاد می‌دهد، که الجزیره آن را «فرصت برای جنوب جهانی» می‌بیند، چه آنکه گاردین «استعمار نوین» می‌خواند. با سطح نگاه استراتژیک، حماس با محاسبه «بقا» (پس از ۶۶ هزار کشته) بخش‌هایی را پذیرفت، اما خلع سلاح را مشروط کرد؛ نیویورک تایمز آن را «پذیرش مشروط» توصیف می‌کند، که مذاکرات شرم‌الشیخ را به «بن‌بست موقت» بدل می‌کند.
اما در این میان، انگیزه ترامپ (جایزه نوبل صلح) و نتانیاهو (حفظ قدرت)، طرح را پیش بُرد، چنانچه همزمان، تردید حماس (ترس از «هیئت صلح» به عنوان نحوه جدید اشغال‌گری) آن را پیچیده کرد. این در حالی است که تعاملات منطقه‌ای (میانجی‌گری قطر و مصر) پایداری توافق بیم حماس و اسرائیل را تضمین می‌کند، اما رقابت ایران-اسرائیل (حمایت تهران از حماس) آن را تهدید می‌کند؛ لوموند نیز هشدار می‌دهد که بدون دولت فلسطینی، طرح «ناپایدار» است. با این حال، ترامپ با فشار (مهلت ۵ اکتبر) و نتانیاهو با «آماده‌سازی نظامی»، حماس را به «انتخاب بد و بدتر» واداشت. این زمینه، طرح را به «فرصت شکننده» بدل کرد، جایی که پذیرش مشروط حماس (آزادی گروگان‌ها) دیپلماسی را باز نگه داشت، اما خلع سلاح (ماده کلیدی طرح ترامپ) به بن‌بست رسید. در ادامه گزارش به بررسی جزئیات توافق ترامپ و حماس پرداختیم.
آزادی گروگان‌ها و تبادل زندانیان
حماس، در بیانیه ۳ اکتبر، آزادی همه ۴۸ گروگان اسرائیلی (۲۰ زنده، ۲۸ جسد) را پذیرفت و اعلام کرد: «ما آزادی همه اسیران اسرائیلی، زنده و مرده، را طبق فرمول تبادل طرح ترامپ می‌پذیریم، مشروط به شرایط میدانی.» این پذیرش، در ازای ۱۷۰۰ زندانی فلسطینی (شامل ۲۵۰ زندانی مادام‌العمر) بود، که حماس، آن را «پیروزی ملی» خواند. ترامپ بلافاصله گفت: «حماس آماده صلح پایدار است» و نتانیاهو دستور «توقف موقت بمباران» داد.
این توافق اگرچه، «توازن شکننده» ایجاد می‌کند، جایی که تبادل زندانیان (۲۵۰ مادام‌العمر) حماس را «قهرمان ملی» می‌سازد، اما آزادی گروگان‌ها (۲۸ جسد) اسرائیل را برای «مرحله دوم» (خلع سلاح) آماده می‌کند. با این حال، لوموند هشدار می‌دهد که «شرایط میدانی» (مانند توقف بمباران) بدون تضمین، به شکست منجر می‌شود. این دسته‌بندی، توافق را به «پیروزی تاکتیکی حماس» بدل کرد، اما پایداری اجرای شروط توافق را به «مذاکرات فوری» مشروط نمود، جایی که ۱۷۰۰ زندانی، اهرم سیاسی حماس شد.
اداره غزه و خلع سلاح
طرح ترامپ، اداره غزه را به «هیئت صلح» (تحت رهبری ترامپ و تونی بلر، نخست‌وزیر سابق بریتانیا) سپرد و خلع سلاح حماس را الزامی کرد. حماس، در بیانیه ۳ اکتبر، گفت: «ما اداره غزه را به بدنه مستقل فلسطینی، بر اساس اجماع ملی و حمایت عربی-اسلامی، می‌سپاریم.» (الجزیره، ۳ اکتبر ۲۰۲۵)، و خلع سلاح را «مشروط به تشکیل دولت فلسطینی» خواند. ترامپ گفت: «حماس قدرت را واگذار می‌کند»، اما نتانیاهو تأکید کرد: «خلع سلاح کامل الزامی است.»
از یک منظر، «هیئت صلح» بر قطعنامه ۱۷۰۱ (۲۰۰۶) استوار است، که خلع سلاح را می‌طلبد، اما حماس آن را «اشغال نوین» خواند. از سوی دیگر اداره غزه «توازن قدرت» را به نفع اسرائیل تغییر می‌دهد؛ چه آنکه بازسازی ۵۰-۷۰ میلیارد دلاری، غزه را به «پروژه غربی» تبدیل می‌کند، که الجزیره آن را «استعمار اقتصادی» می‌خواند. این در حالی است که هاآرتص، آن را «رد ضمنی خلع سلاح» توصیف می‌کند، که مذاکرات شرم‌الشیخ را به «مرحله انتقالی» (هیئت موقت) محدود کرد. از دیدگاه رفتارگرایانه، انگیزه بلر (سابقه عراق) «هیئت» را مشکوک می‌سازد، در حالی که ترامپ (با انگیزه جایزه نوبل) آن را پیش می‌برد. در همین راستا اندیشکده بروکینگز تأکید می‌کند این بند از توافق، «شکننده» است، جایی که خلع سلاح (ماده کلیدی) به «دولت فلسطینی» مشروط شد، اما نتانیاهو بر «نقش صفر حماس» را اصرار کرد. با این حال، الاخبار هشدار می‌دهد که “حمایت عربی-اسلامی” بدون اجماع فلسطینی، به شکست منجر می‌شود.
خروج اسرائیل و بازسازی غزه
طرح ترامپ، خروج تدریجی اسرائیل از غزه را در سه مرحله پیشنهاد کرد: مرحله اول (۷۲ ساعت، آزادی ۲۰ گروگان)، مرحله دوم (خروج از شهرها)، مرحله سوم (خروج کامل با «منطقه حائل امنیتی») (نیویورک تایمز، ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵). حماس، در ۳ اکتبر، گفت: «ما خروج کامل اسرائیل را می‌پذیریم، مشروط به تضمین بازگشت آوارگان.» ترامپ نقشه‌ای منتشر کرد که «منطقه حائل» را نشان داد و نتانیاهو گفت: «خروج مشروط به امنیت است»
خروج تدریجی اسرائیل که بر قطعنامه ۱۷۰۱ (۲۰۰۶) استوار است، اگرچه خروج را الزامی می‌کند، اما «منطقه حائل» آن را محدود می‌نماید. خروج اسرائیل از منظر سیاسی، «توازن موقت» است که بازگشت آوارگان (۲ میلیون نفر) را تضمین می‌کند اما اسرائیل با «منطقه حائل» امنیت را حفظ می‌کند؛ چنانچه تایمز آو اسرائیل (۴ اکتبر ۲۰۲۵) آن را «خروج کنترل‌شده» توصیف می‌کند، که مذاکرات شرم‌الشیخ را به «مرحله اول» (خروج از شهرها) محدود کرد. این در حالی است که نتانیاهو با انگیزه حفظ قدرت بر منطقه «حائل» اصرار دارد، در حالی که گاردین هشدار می‌دهد که «حائل» بدون تضمین، به اشغال دائمی منجر می‌شود.
چارچوب‌های سیاسی و استراتژیک توافق حماس و ترامپ چیست؟
در یک جمع‌بندی، مذاکرات در چارچوب نهادی، بر نظارت بازسازی استوار است، که الجزیره«Lفرصت برای جنوب جهانی» می‌بیند. اگرچه بازسازی ۵۰-۷۰ میلیارد دلاری غزه را به «استعمار سرمایه‌داری» بدل می‌کند؛ اما سی‌ان‌ان درباره «ریسک فساد» هشدار می‌دهد. چه آنکه در ابعاد سیاسی، تبادل ۱۷۰۰ زندانی «توازن موقت» است و «پیروزی حماس» ارزیابی می شود.
در مجموع مذاکرات صلح حماس و ترامپ، با طرح ۲۰ ماده‌ای، جزئیاتی مانند آزادی ۴۸ گروگان در ازای ۱۷۰۰ زندانی، خروج تدریجی اسرائیل و «هیئت صلح» را شامل شد، که حماس بخش‌هایی را پذیرفت اما خلع سلاح را مشروط کرد.
سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشری تاکید کرده‌اند که طرح ترامپ بیشتر بر خلع سلاح غزه تمرکز دارد تا بر تامین امنیت غیرنظامیان. بر اساس گزارش دیده بان حقوق بشر هرگونه روند بازسازی یا آتش‌بس اگر با رفع محاصره و تضمین آزادی جابه‌جایی همراه نباشد، صرفا به تداوم بحران انسانی می‌انجامد. بخشی از انتقادها به کنترل خارجی و تشکیل «هیات صلح ترامپ» با حضور چهره‌هایی مانند «تونی بلر» مربوط است.
بر اساس گزارش وزارت بهداشت فلسطین تعداد شهدای فلسطینی از آغاز حملات گسترده اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ (۱۵ مهر ۱۴۰۲) تاکنون نزدیک به ۶۶ هزار و ۱۴۸ نفر و تعداد مجروحان به ۱۶۸ هزار و ۷۱۶ نفر رسیده است. براساس این گزارش، از تاریخ ۱۸ مارس ۲۰۲۵ (۲۸ اسفند ۱۴۰۳) تاکنون، شمار شهدای ثبت‌شده در نوار غزه به ۱۳ هزار و ۲۸۰ و تعداد مجروحان به ۵۶ هزار و ۶۷۵ نفر رسیده است.
نوار غزه حدود دو سال جنگ را پشت سر گذاشته که به عنوان طولانی‌ترین نسل‌کشی معاصر توصیف می‌شود؛ جنگی که با هدف فرسایش، گرسنگی دادن و تخلیه جمعیتی آغاز شد، اما به جای در هم شکستن مردم، اراده آنها را در کوره‌ای از آتش سخت‌تر و مقاومت آنان را ریشه‌دارتر کرد و در برابر شدیدترین اشکال خشونت سازمان‌یافته و نسل‌کشی مدرن ایستادگی می‌کنند.
۲۱۳/۴۲