سیلاد – رسول سلیمی: بیانیه اخیر وزرای خارجه آسه‌آن در جولای ۲۰۲۵ بر لزوم ایجاد نظام تجاری چندجانبه، شفاف، فراگیر و قابل پیش‌بینی با محوریت سازمان تجارت جهانی تأکید دارد. این بیانیه، در کنار مسائل تجاری، به موضوعاتی چون تنش‌های خاورمیانه و بحران میانمار پرداخته است.
آسه‌آن در بیانیه پایانی اجلاس خود در مورد خاورمیانه خواستار خویشتنداری و احترام به آتش‌بس اخیر بین ایران و اسرائیل (۲۴ ژوئن ۲۰۲۵) شده‌است.
انجمن ملل آسیای جنوب شرقی (آسه‌آن) در پنجاه‌وهشتمین نشست وزرای خارجه خود در کوالالامپور (۸ تا ۱۱ جولای ۲۰۲۵) بیانیه‌ای جامع منتشر کرد که نه‌تنها بر اهمیت یک نظام تجاری چندجانبه، شفاف، فراگیر و قابل پیش‌بینی تأکید داشت، بلکه به چالش‌های ژئوپلیتیک و اقتصادی منطقه‌ای و جهانی نیز پرداخت. این بیانیه در بستری از تنش‌های فزاینده تجاری، به‌ویژه تعرفه‌های یک‌جانبه ایالات متحده، و همچنین ناآرامی‌های سیاسی در میانمار و تنش‌های خاورمیانه صادر شد. آسه‌آن، به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین سازمان‌های منطقه‌ای با جمعیتی بالغ بر ۶۷۸ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی ۳.۹ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۴، نقش مهمی در پیشبرد یکپارچگی اقتصادی و ثبات سیاسی در منطقه ایفا می‌کند.
نظام تجاری چندجانبه: تعهدی به شفافیت و فراگیری
بیانیه وزرای خارجه آسه‌آن در ۲۰۲۵، که در نشست کوالالامپور منتشر شد، بر اهمیت یک نظام تجاری چندجانبه، شفاف، فراگیر، آزاد، عادلانه، پایدار و مبتنی بر قوانین تأکید کرد، با سازمان تجارت جهانی (WTO) به‌عنوان محور اصلی. این بیانیه به صراحت از اقدامات یک‌جانبه مانند تعرفه‌های تجاری انتقاد کرد، بدون اینکه مستقیماً به ایالات متحده اشاره کند. به گزارش «تاس»، آسه‌آن نگرانی خود را از افزایش تنش‌های تجاری جهانی و تأثیر تعرفه‌های یک‌جانبه بر ثبات اقتصادی منطقه ابراز کرد. این بیانیه همچنین به مذاکرات اخیر وزرای اقتصاد آسه‌آن با کشورهای شریک مانند چین، ژاپن، استرالیا و نیوزیلند اشاره داشت که بر تقویت توافق‌نامه‌هایی مانند مشارکت جامع اقتصادی منطقه‌ای (RCEP) متمرکز بود.
«شینهوا» نیز گزارش داد که آسه‌آن قصد دارد، زنجیره‌های تأمین منطقه‌ای را تقویت کرده و اثرات منفی تعرفه‌های جهانی را کاهش دهد. همچنین، بیانیه بر لزوم اصلاحات در WTO برای بهبود عملکرد آن تأکید کرد. از این رو تأکید آسه‌آن بر نظام تجاری چندجانبه در واکنش به سیاست‌های تجاری یک‌جانبه، به‌ویژه تعرفه‌های اعلام‌شده توسط دولت دونالد ترامپ در سال ۲۰۲۵، قابل‌توجه است. این تعرفه‌ها، که چندین کشور آسه‌آن مانند ویتنام و فیلیپین را هدف قرار داده‌اند، زنجیره‌های تأمین جهانی را تهدید کرده و می‌توانند رشد اقتصادی منطقه را که پیش‌بینی می‌شد در سال ۲۰۲۵ به ۴.۷ درصد برسد، مختل کنند.
تعهد آسه‌آن به WTO نشان‌دهنده تلاش برای حفظ یک چارچوب تجاری مبتنی بر قوانین است که از کشورهای کوچک‌تر در برابر فشارهای قدرت‌های بزرگ محافظت می‌کند. تقویت توافقنامه مشارکت جامع اقتصادی منطقه ای (RCEP)، که بزرگ‌ترین توافق تجارت آزاد جهان است، نشان‌دهنده استراتژی آسه‌آن برای افزایش تجارت درون‌منطقه‌ای (در سال ۲۰۲۴، ۲۱.۵ درصد از تجارت منطقه‌ای) و کاهش وابستگی به بازارهای غربی است. با این حال، چالش اصلی آسه‌آن، به‌ویژه در برابر فشارهای اقتصادی چین و ایالات متحده حفظ وحدت در میان منافع متنوع اعضا است.
آسه‌آن با تأکید بر شفافیت و فراگیری، به‌دنبال ایفای نقش یک «میانجی صادق» در تجارت جهانی است. این رویکرد،مبتنی بر اجماع و دیپلماسی غیررسمی است و می‌تواند به کاهش تنش‌های تجاری کمک کند، اما نیازمند هماهنگی بیشتر بین اعضاست.
تنش‌های تجاری جهانی: چالش تعرفه‌ها و پاسخ آسه‌آن
از سوی دیگر بیانیه آسه‌آن به‌طور خاص به «افزایش تنش‌های تجاری جهانی» و «اقدامات یک‌جانبه در مورد تعرفه‌ها» اشاره کرد که به‌عنوان اقدامات «غیرسازنده» و عامل تشدید «تجزیه اقتصادی جهانی» تلقی می‌شوند. این بیانیه به‌طور غیرمستقیم به تعرفه‌های پیشنهادی دولت ترامپ اشاره داشت که چندین اقتصاد صادراتی آسه‌آن مانند ویتنام (با هدف رشد ۸ درصدی در ۲۰۲۵) را تحت تأثیر قرار داده است. چه آنکه وزرای اقتصاد آسه‌آن در نشستی در ۱۰ آوریل ۲۰۲۵، از تلافی علیه تعرفه‌های ایالات متحده خودداری کرده و بر مذاکرات «صادقانه و سازنده» تأکید کردند. این بیانیه همچنین بر تقویت توافق‌نامه‌های تجارت آزاد موجود، مانند توافق تجارت کالای آسه‌آن (ATIGA) و منطقه تجارت آزاد آسه‌آن-چین، تأکید کرد.
اگرچه این توافق‌نامه‌ها قرار است در اکتبر ۲۰۲۵ امضا شوند، اما آسه‌آن به‌دنبال گسترش همکاری با شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC) برای کاهش وابستگی به بازارهای غربی است. تعرفه‌های یک‌جانبه ایالات متحده، که می‌توانند باعث کاهش رشد اقتصادی آسه‌آن شوند، این سازمان را در موقعیت دشواری قرار داده است. آسه‌آن، که ایالات متحده را به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع سرمایه‌گذاری خارجی و دومین شریک تجاری خود می‌شناسد، نمی‌خواهد روابط خود با واشنگتن را به خطر بیندازد، اما در عین حال، به دنبال کاهش وابستگی به بازارهای غربی است.
تقویت تجارت درون‌منطقه‌ای و همکاری با شرکای غیرغربی مانند چین، ژاپن، استراتژی کلیدی آسه‌آن برای مقابله با این چالش است. با این حال، تنوع اقتصادی اعضا (از اقتصادهای پیشرفته مانند سنگاپور تا کشورهای در حال توسعه مانند لائوس) می‌تواند هماهنگی در پاسخ به تعرفه‌ها را دشوار کند.
این در حالی است که به گزارش «شینهوا»، این موضوع نشان‌دهنده تلاش آسه‌آن برای ایجاد زنجیره‌های تأمین مقاوم‌تر است، اما موفقیت این استراتژی به توانایی اعضا در اجرای اصلاحات ساختاری بستگی دارد. آسه‌آن با اجتناب از اقدامات تلافی‌جویانه و تأکید بر دیپلماسی، رویکردی محتاطانه اما استراتژیک را در پیش گرفته است. این رویکرد می‌تواند به حفظ ثبات اقتصادی منطقه کمک کند، اما خطر وابستگی بیش از حد به چین را افزایش می‌دهد، به‌ویژه با توجه به اینکه چین در سال ۲۰۲۴، ۲۰ درصد از تجارت منطقه‌ای را تشکیل می‌داد.
چشم‌انداز آسه‌آن: وحدت، دیپلماسی، و آینده‌ای پایدار
بیانیه وزرای خارجه آسه‌آن دو محور اصلی را دنبال می‌کند: تقویت نظام تجاری چندجانبه و پاسخ به چالش‌های سیاسی-منطقه‌ای. محور تجاری بیانیه، که بر شفافیت، فراگیری، و قوانین‌محوری تأکید دارد، به‌طور مستقیم به تنش‌های ناشی از تعرفه‌های ایالات متحده پاسخ می‌دهد. این تنش‌ها، به‌ویژه در اقتصادهای صادراتی مانند ویتنام و فیلیپین، می‌توانند رشد اقتصادی منطقه را تهدید کنند. از سوی دیگر، اشاره بیانیه به مسائل سیاسی مانند میانمار و خاورمیانه، نشان‌دهنده تلاش آسه‌آن برای ایفای نقش در ثبات منطقه‌ای است. این دو محور به هم مرتبط‌اند، زیرا ثبات اقتصادی بدون صلح سیاسی امکان‌پذیر نیست.
اگرچه آسه‌آن در مورد خاورمیانه خواستار خویشتنداری و احترام به آتش‌بس اخیر بین ایران و اسرائیل (۲۴ ژوئن ۲۰۲۵) شد، در حالی که در مورد میانمار، بر اجرای «اجماع پنج‌ماده‌ای» برای حل بحران تأکید کرد. این رویکرد دوجانبه، نشان‌دهنده تلاش آسه‌آن برای حفظ جایگاه خود به‌عنوان یک بازیگر محوری در دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی است.
از سوی دیگر بیانیه آسه‌آن در جولای ۲۰۲۵ نشان‌دهنده یک استراتژی چندوجهی است که هم به چالش‌های اقتصادی و هم به مسائل سیاسی می‌پردازد. از منظر اقتصادی، آسه‌آن با تأکید بر WTO، به دنبال ایجاد یک سپر دفاعی در برابر فشارهای تجاری ایالات متحده و چین است. چرا که تعرفه‌های پیشنهادی ترامپ می‌توانند زنجیره‌های تأمین جهانی را مختل کرده و رشد اقتصادی آسه‌آن را از ۴.۷ درصد پیش‌بینی‌شده کاهش دهند. در این راستا، تقویت تجارت درون‌منطقه‌ای و همکاری با شرکای غیرغربی مانند GCC، به آسه‌آن امکان می‌دهد تا وابستگی خود به بازارهای غربی را کاهش دهد. با این حال، تنوع منافع اقتصادی اعضا، از اقتصادهای پیشرفته مانند سنگاپور تا کشورهای در حال توسعه مانند کامبوج، می‌تواند هماهنگی را دشوار کند.
از منظر سیاسی، آسه‌آن با چالش‌هایی مانند بحران میانمار مواجه است که وحدت منطقه‌ای را تهدید می‌کند. عدم توانایی آسه‌آن در اجرای مؤثر اجماع پنج‌ماده‌ای برای حل بحران میانمار، انتقادات بین‌المللی را برانگیخته است. در خاورمیانه، موضع آسه‌آن در حمایت از آتش‌بس و خویشتنداری، نشان‌دهنده تلاش برای ایفای نقش میانجی در تنش‌های جهانی است، اما فقدان اشاره مستقیم به اقدامات ایالات متحده در منطقه، می‌تواند نشانه‌ای از محافظه‌کاری دیپلماتیک باشد.
در مجموع آسه‌آن در بیانیه اخیر خود نشان داد که می‌تواند به‌عنوان یک بازیگر محوری در مدیریت چالش‌های اقتصادی و سیاسی عمل کند، اما موفقیت آن به توانایی‌اش در حفظ وحدت و اجرای استراتژی‌های منسجم بستگی دارد. سناریوی محتمل برای آینده، تقویت همکاری‌های درون‌منطقه‌ای و گسترش روابط با شرکای غیرغربی مانند چین است، که می‌تواند وابستگی به ایالات متحده را کاهش دهد. با این حال، این استراتژی خطر افزایش نفوذ چین را به همراه دارد، که ممکن است استقلال آسه‌آن را تضعیف کند.
۲۱۳/۴۲