امیرمسعود عابدین: موشک‌های هوا به هوا (AAMs) برای برتری هوایی ضروری هستند. آن‌ها از آغاز جنگ ویتنام، سلاح‌های اصلی در نبردهای هوایی بوده‌اند و از نبردهای هوایی نزدیک (dog-fights) تا نبردهای هوایی فراتر از دید بصری (BVR) راه درازی را پیموده‌اند.
با این حال، ادعای اخیر چین مبنی بر توسعه یک موشک هایپرسونیک هوا به هوا با برد خیره‌کننده ۱۰۰۰ کیلومتر، می‌تواند عملاً جنگ هوایی را بازتعریف کند و نیروی هوایی کشورها را در موقعیت‌های درگیری، مجبور به زمین‌گیر شدن کند.
به عنوان مثال، در صورت عملیاتی شدن، جت‌های جنگنده چینی می‌توانند هر هواپیمای در حال پرواز را در هر نقطه، بدون عبور از حریم هوایی چین، مورد هدف قرار دهند.
برای درک بهتر این موضوع، این برد حدود پنج برابرِ برد موشک Meteor، یکی از پیشرفته‌ترین موشک‌های هوا به هوا در جهان است. این عدد همچنین بیش از دو برابرِ طولانی‌ترین برد موشک‌های هوا به هوا در نیروی دریایی ایالات متحده، یعنی AIM-۱۷۴B و R-۳۷M روسیه است (با برد ۴۰۰ کیلومتر).
برای درک اینکه چگونه قابلیت موشک هوا به هوا می‌تواند جنگ هوایی را بازتعریف کند و کشورها را مجبور به تغییر دکترین‌های جنگی خود کند، باید تکامل موشک‌های هوا به هوا را در طول شش دهه گذشته بررسی کنیم.
تکامل موشک‌های هوا به هوا
کار بر روی توسعه موشک‌های هوا به هوا مدت کوتاهی پس از جنگ جهانی دوم در ایستگاه آزمایش مهمات دریایی (NOTS) در اینیوکرن کالیفرنیا آغاز شد.
اولین موشک‌های هوا به هوا در نیمه دوم دهه ۱۹۵۰ عملیاتی شدند. در سال ۱۹۵۶، ایالات متحده اولین کشوری بود که یک موشک هوا به هوا با نام AIM-۹ (موشک رهگیر هوایی) را وارد نیروی هوایی خود کرد. این موشک از هدف‌یابی فروسرخ (IR homing) استفاده و سر موشک، علائم حرارتی موتور یک هواپیما را شناسایی و دنبال می‌کرد.
نسخه اولیه AIM-۹B از یک آشکارساز سولفید سرب (PbS) استفاده می‌کرد که به علائم حرارتی حساس بود. اگرچه AIM-۹B در زمان خود انقلابی بود، اما همچنان از محدودیت‌های قابل توجهی رنج می‌برد. به عنوان مثال، از آنجایی که علائم حرارتی موتور یک هواپیما را شناسایی و دنبال می‌کرد، تنها می‌توانست از جایی که امضاهای حرارتی هواپیما برجسته‌تر است، روی هدف قفل کند.
علاوه بر این، موشک در شرایط مرطوب یا بارانی به خوبی کار نمی‌کرد و برد عملیاتی آن ۲ تا ۴.۸ کیلومتر بود.
اتحاد جماهیر شوروی به سرعت با K-۵ خود که در سال ۱۹۵۷ وارد ناوگان خدمت شد، به این مسیر پیوست. این موشک از شکل ابتدایی هدایت راداری استفاده می‌کرد. موشک پرتاب شده برای دنبال کردن هدف به رادار هواپیما متکی بود؛ این در واقع بدان معناست که هواپیمای پرتاب‌کننده موشک حتی پس از پرتاب موشک باید هدف را قفل نگه می‌داشت. ظهور موشک‌های هوا به هوا به سرعت جنگ هوایی را تغییر داد.
چین به AIM-۹B دست می‌یابد
حادثه قابل توجهی در سال ۱۹۵۸ رخ داد که اولین استفاده رزمی از یک موشک هوا به هوا را رقم زد. در سال ۱۹۵۸، در دومین بحران تنگه تایوان، جت‌های جنگنده F-۸۶ سابر (F-۸۶ Sabre) نیروی هوایی تایوان چندین موشک AIM-۹B Sidewinder را شلیک کردند و حداقل یک میگ چینی سرنگون شد. با این حال، یک سایدوایندر به جت دشمن اصابت کرد اما منفجر نشد. خلبان با همان موشک در بدنه خود به سلامت به پایگاه بازگشت و در نهایت آن را به روس‌ها تحویل داد که پس از مطالعه دقیق، نسخه خود را از AIM-۹ در سال ۱۹۶۱ با نام Vympel K-۱۳ معرفی کردند.
ظهور BVR ها (موشک‌هایی فراتر از میدان دید)
به تدریج، موشک‌های هوا به هوا با برد طولانی‌تر حضور خود را نشان دادند. بیشتر موشک‌های هوا به هوای امروزی از دسته BVR هستند. Meteor اروپایی و AIM-۱۲۰D آمریکایی برد عملیاتی تقریباً ۲۰۰ کیلومتر دارند. PL-۱۵E چین (نسخه صادراتی) نیز برد عملیاتی ۲۰۰ کیلومتر دارد. با این حال، نسخه داخلی PL-۱۵ برد ادعایی ۳۰۰ کیلومتری دارد.
علاوه بر این، R-۳۷M و KS-۱۷۲ روسیه، PL-۱۷ چین و AIM-۱۷۴B آمریکایی همگی بردی در حدود ۴۰۰ کیلومتر دارند.
موشک R-۳۷M روسیه به یک عامل مهم در جنگ جاری اوکراین تبدیل شده است، جایی که تعداد زیادی سرنگونی را به نام خود ثبت کرده است. براساس گزارشات، در جولای ۲۰۲۴ یک فروند سوخو ۳۵ روسی، میگ-۲۹ اوکراینی را در فاصله ۲۱۳ کیلومتری سرنگون کرده و ارزش خود را در نبردهای هوایی اثبات کرده است.
با این حال، چین با موشک هوا به هوای ۱۰۰۰ کیلومتری خود، در آستانه برهم زدن مفهوم نبرد هوایی و برتری هوایی است.
موشک هوا به هوای ۱۰۰۰ کیلومتری
اوایل امسال، دانشمندان چینی از آزمایش‌های نهایی یک موشک هایپرسونیک جدید با برد ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر خبر دادند، یک موشک هوا به هوا با بردی بی‌سابقه. علاوه بر برد بی‌سابقه، سرعت موشک عامل نگران‌کننده دیگری است، چرا که می‌تواند با سرعت‌های هایپرسونیک حرکت کند.
براساس گزارش South China Morning Post، در یک تمرین شبیه‌سازی نبرد هوایی که در سال ۲۰۲۳ انجام شد، دانشمندان دانشگاه پلی‌تکنیک شمال غربی، یک جنگنده نسل ششم چینی را با یک موشک فوق برد بلند مسلح کردند که توانست تا اتمسفر صعود کند و با سرعت هایپرسونیک به یک هواپیما حمله کند.
این گزارش هشدار داد که سرعت موشک در حال توسعه به این معنی است که هیچ هواپیمای آمریکایی نمی‌تواند از آن فرار کند. در ارتش ایالات متحده، نه B-۲۱ و نه پلتفرم‌های هوایی بزرگ و پرکاربرد نمی‌توانند به سرعت صوت برسند. حتی F-۲۲ نیز تنها می‌تواند تا حدود ۲ ماخ شتاب بگیرد که فرار را دشوار می‌کند.
این موشک هنوز در مرحله آزمایش است و چینی‌ها عادت دارند قابلیت پلتفرم‌های در حال توسعه خود را اغراق‌آمیز نشان دهند. با این حال، اگر ادعاهای چین درست باشد، این موشک می‌تواند به پکن برتری قابل توجهی بدهد و کشورهای رقیب را در موقعیت دشواری قرار دهد.
منبع: eurasiantimes
۵۸۳۲۲
