نگار علی- در جهان امروز، دسترسی به دانش و تعامل فرهنگی بیش از هر زمان دیگری به پلتفرم‌های آنلاین گره خورده؛ اما برای کاربران ایرانی، این دسترسی نه تنها ساده نیست، بلکه به بازی پیچیده‌ای میان فیلترینگ داخلی و تحریم خارجی بدل شده است. حذف کاربران ایرانی از سایت محبوب کتابخوانی «گودریدز»، یکی دیگر از مصداق‌های این تضاد آشکار است. برای واکاوی این موضوع، با امیر مجیری، کارشناس فناوری اطلاعات، گفت‌وگو کردیم؛ مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
کاربران ایرانی همواره باید در حال پنهان کردن هویت ایرانی خود باشند
گودریدز در سال ۲۰۱۰ فیلتر شد، و اکنون هم کاربران ایرانی از سوی خود پلتفرم حذف می‌شوند؛ امیر مجیری در پاسخ به این پرسش که این تقاطع فیلترینگ داخلی و تحریم خارجی را چگونه می‌توان بررسی کرد، گفت:«کاربران ایرانی اینترنت نه فقط در مورد «گودریدز» که به طور کلی همیشه تحت فشار قیچی حذف (با دو لبه‌ی تحریم و فیلترینگ) بوده‌اند. کاربرانی که لزوما از نظر دانش فنی متخصص نیستند، همیشه یا باید در حال پنهان کردن هویت ایرانی خود از سرویس‌های خارجی باشند و یا پنهان کردن خود از سیستم فیلترینگ ایران.»
او در ادامه افزود:«اما در مورد خاص گودریدز نکته‌ی جالب این جاست که خود گودریدز وقتی فیلتر شد، ایران را شماتت کرد که سایت بی‌ضرری مانند گودریدز را که فقط برای قشر کتابخوان طراحی شده فیلتر کرده است. گودریدز از عبارت «کتاب‌ها هیچ ضرری ندارند» استفاده کرد. در آن زمان گودریدز نوشت 5 درصد کل کاربرانش ایرانی هستند. حالا بعد از 15 سال خود گودریدز کاربران ایرانی‌اش را حذف کرده است.»
گودریدز رشد کرد؛ کاربران ایرانی را حذف کرد
مجیری در ادامه و در پاسخ به این پرسش که از منظر اخلاق فناوری و عدالت اطلاعاتی، آیا بستن حساب کاربران صرفاً به‌دلیل ملیت یا موقعیت جغرافیایی توجیه‌پذیر است، گفت:«قطعا نه. یکی از اصول اساسی مطرح‌شده در اخلاق فناوری «عدالت دسترسی» است. یعنی همگان باید بتوانند صرف‌نظر از نژاد، ملیت، یا موقعیت جغرافیایی، به امکانات دیجیتال برابر دسترسی داشته باشند. بند 2 ماده 19 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی هم به این موضوع (آزادی تحصیل و اشاعه اطلاعات و افکار به‌هر وسیله) اشاره دارد.»
او در ادامه افزود:«اما حتی اگر سایتی نخواهد به کاربران خاصی امکانات دهد باید این موضوع را به طور شفاف در شرایط خود ذکر کند. کاری که گودریدز نه تنها در قوانین خود در هنگام ثبت نام مطرح نکرده بلکه حتی به کاربران امکان انتخاب نام «ایران» به عنوان کشور خود را هم داده است.»
مجیری در ادامه افزود:«نکته این جاست که شبکه‌های اجتماعی متکی به داده‌های کاربران خود هستند و بدون آنها هیچ ارزشی ندارند. اما این که پس از رشد کردن به کمک کاربران، آنها را با بی‌احترامی بیرون کنند، یعنی برای کاربران خود و به‌تبع برای خودشان ارزشی قائل نیستند. اقداماتی نظیر اقدام اخیر گودریدز با توجیه پیروی از تحریم‌های آمریکا انجام شده است (گرچه این شرکت برای جلوگیری از تبعات حقوقی بعدی به هیچ وجه حاضر نشده است نامی از «ایران» به عنوان کشور تحریم‌شده بیاورد). اما اگر این شرکت برای کاربران خود ارزش قائل بود می‌توانست کاری مشابه گیتهاب انجام دهد. گیتهاب که به اهمیت حضور کاربران مختلف در سایت خود پی برده بود، با پیگیری حقوقی توانست مجوزی رسمی از دولت آمریکا برای اجازه‌ی فعالیت کاربران ایرانی بگیرد. کاربران ایرانی به خاطر تحریم‌های بانکی امکان فعالیت مالی در هیچ کدام از این سایت‌ها ندارند بنابراین توجیه‌هایی نظیر پیروی از تحریم‌های مرتبط با «قوانین کنترل صادرات آمریکا» بی‌معنا است.»
حذف کاربر ایرانی، یعنی حذف کتاب‌های فارسی و دیدگاه کاربران ایرانی در مورد کتاب‌های مختلف
این کارشناس فناوری اطلاعات در ادامه و در پاسخ به این پرسش که آیا محرومیت از فضاهایی مانند «گودریدز»، فقط مسئله‌ی سرگرمی یا فرهنگی است؟ یا به شکل عمیق‌تری به جریان دانش و تعامل فکری لطمه می‌زند، گفت:«گودریدز از ابتدا به عنوان یک سکوی جدی برای بحث و تبادل نظر در مورد کتاب طراحی شد و هیچگاه مسئله‌ی اصلی کاربران آن سرگرمی نبود. با وجود این که در شبکه‌های اجتماعی اختصاصی گاهی برخی از مشوق‌ها طراحی می‌شوند (مانند چالش‌های کتابخوانی در گودریدز)، مشوق اصلی فعالیت کاربران تعامل فکری و فرهنگی است. اصلی‌ترین انگیزه‌ی افراد برای مشارکت در شبکه‌های اجتماعی کتاب هم به اشتراک گذاشتن آن چه خوانده‌اند است. وقتی عده‌ی زیادی از افراد به علت ملیت یا محل سکونت از این سکو حذف می‌شوند در واقع بخشی از فرهنگ جهانی حذف شده است. حذف کاربر ایرانی عملا یعنی حذف کتاب‌های فارسی و کتاب‌های منتشرشده در ایران و حذف دیدگاه کاربران ایرانی در مورد کتاب‌های مختلف.»
امیر مجیری، کارشناس فناوری اطلاعات: حذف کاربر ایرانی از «گودریدز» می‌تواند شکافی جدی در تعاملات جهانی حوزه‌ی کتاب و فرهنگ و تفکر ایجاد کند و فهم جهانیان از فرهنگ ایرانی را مخدوش کند.
فشار رسانه‌ای، کلید تغییر رویه شرکت‌های بزرگ
او در ادامه و در پاسخ به این پرسش که اهمیت پوشش این اخبار از سوی رسانه‌های داخلی و حتی رسانه‌های بین‌المللی چیست، گفت:«پوشش این اخبار از یک سو به شهروندان (چه ایرانی و چه غیرایرانی) نشان می‌دهد حذف دیجیتال دیگر یک تهدید فرضی نیست و نیاز به واکنش مدنی دارد. از سوی دیگر فشار رسانه‌ای اگر زیاد شود می‌تواند شرکت‌های بزرگ مثل آمازون را وادار به پاسخگویی و شفافیت و شاید بازنگری در تبعیض‌های خود کند.»
او در ادامه افزود:«از نگاه دیگر لازم است پوشش چنین اتفاقاتی به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها (مانند توئیتر و اینستاگرام و تلگرام) محدود نماند و در فضای وب رسمی (مانند سایت‌های خبری معتبر) هم ثبت شود تا هم بتوان در مقالات عمومی (مانند ویکی‌پدیا) و مقالات علمی به آنها ارجاع داد و هم بتوان مطمئن شد که هوش مصنوعی درک کاملی از چنین اتفاقاتی دارد. فهم بسیاری از افراد در آینده محدود به آن چیزی می‌شود که هوش مصنوعی می‌یابد و اگر ما ایرانیان نتوانیم اتفاقاتی را که برایمان می‌افتد در رسانه‌ها منعکس کنیم، به حذف تدریجی خود از حافظه‌ی جهانیان کمک کرده‌ایم.»
مجیری در ادامه گفت:«برای مثال وقتی چند روز پیش عبارت Goodreads banned Iranians را جستجو کردم، هوش مصنوعی گوگل مدعی شد این ادعا درست نیست بلکه فقط ایران گودریدز را فیلتر کرده است! چرا که موج قبلی تحریم ایرانیان توسط گودریدز به خوبی در رسانه‌ها منعکس نشده بود.»
راه‌های محدود کاربران ایرانی برای حفظ حساب در گودریدز
این کارشناس فناوری اطلاعات در ادامه و در پاسخ به این پرسش که در شرایط فعلی، کاربران ایرانی چه راهکارهایی برای حفظ دسترسی و جلوگیری از حذف حساب خود دارند، گفت:«متاسفانه گزینه‌های محدودی وجود دارند. توصیه‌های اولیه شامل وارد شدن به گودریدز با وی‌پی‌ان (تغییر آی‌پی ایرانی)، عدم درج نام ایران در بخش تنظیمات و عدم اتصال گودریدز به اکانت آمازون است. اما مهم‌تر از آن خروجی گرفتن از داده‌ها و انتقال به یک سکوی غیرانحصاری است. در حال حاضر سایت‌های جایگزینی مانند استوری‌گراف با امکان انتقال راحت اطلاعات از گودریدز وجود دارند.»
او در ادامه افزود:«نکته‌ی مهم این که در حال حاضر بعضی سکوهای ایرانی مشابه تلاش دارند کاربران را به سایت‌های خود هدایت کنند. این کار در صورتی مفید است که این سکوها بتوانند آزادی کاربران در نقد و بررسی کتاب‌ها را تضمین کنند و دسترسی جهانی به سایتشان هم فعال باشد. مطمئنا کاربران کتابخوان تمایلی ندارند در یک سایت ایران‌اکسس با عدم امکان دسترسی کاربران کشورهای دیگر فعالیت کنند.»
مجیری در ادامه و در پاسخ به این پرسش که آیا استفاده از ابزارهایی مانند VPN یا تغییر هویت مجازی، به‌عنوان راهکار محافظتی بلندمدت قابل اتکاست یا فقط یک راه‌حل موقت است، گفت:«به طور کلی حق ناشناس ماندن باید یک حق شناخته‌شده برای کاربران دیجیتال باشد اما متاسفانه الگوریتم‌های تشخیص هویت شرکت‌هایی مانند گوگل، متا و آمازون با دسترسی‌های فراوان به اطلاعات مختلف از کاربران روزبه‌روز هوشمندتر می‌شوند و بدون این که کاربران بفهمند یک اثر انگشت دیجیتال برای آنها ایجاد می‌کنند.»
امیر مجیری، کارشناس فناوری اطلاعات: تا زمانی که سیاست‌های تبعیض‌آمیز تغییر نکند، استفاده از VPN فقط صورت مسئله را پاک می‌کند.
این کارشناس فناوری اطلاعات در آخر و در پاسخ به این پرسش که آیا ضرورت دارد سازمان‌های مدنی، حقوق دیجیتال یا حتی دولت ایران، در سطح بین‌المللی اعتراض رسمی به این رفتارها داشته باشند، گفت: «قطعا سکوت در چنین موارد می‌تواند معنی پذیرش شرایط بدهد. شاید گودریدز شبکه‌ای کوچک از کاربران ایرانی باشد اما وقتی اعتراضی به برخورد تبعیض‌آمیز نشود، هر روز حقوق بیشتری از کاربران اینترنت پایمال می‌شود و این فضا به ایران هم محدود نخواهدماند.»
۲۲۷۲۲۷
