نگار علی- در هفته‌های اخیر، ادعایی جنجالی مبنی بر وجود نشانه‌هایی از حیات در سیاره‌ای دوردست به نام K2-18b، بحث‌هایی گسترده در جامعه علمی و رسانه‌ای به‌راه انداخته است. این ادعا که بر پایه‌ی داده‌های تلسکوپ فضایی جیمز وب مطرح شد، از سوی گروهی از محققان دانشگاه کمبریج و به سرپرستی دکتر «نیکو مادوسودان» ارائه شده و واکنش‌های متضادی را در بین ستاره‌شناسان و دانشمندان سیارات فراخورشیدی برانگیخته است.
ادعایی بزرگ از رصدی پررمزوراز
محققان با تحلیل نور عبوری از جو K2-18b، به نشانه‌هایی از دو گاز گوگردی برخوردند: دی‌متیل‌سولفید (DMS) و دی‌متیل‌دی‌سولفید (DMDS). این گازها بر روی زمین عموماً در اثر فعالیت‌های میکروبی، از جمله فیتوپلانکتون‌های دریایی، تولید می‌شوند و به‌عنوان «زیست‌نشانگر» (biosignature) شناخته می‌شوند.
دکتر مادوسودان در نشست خبری مربوط به این پژوهش اظهار داشت: «این نخستین نشانه‌هایی است که شاید از وجود حیات در یک دنیای بیگانه حکایت داشته باشد. این یافته می‌تواند یکی از نقاط عطف تاریخ علم باشد.»
فاصله‌ای کیهانی، داده‌هایی پرابهام
سیاره K2-18b در فاصله ۱۲۴ سال نوری از زمین قرار دارد و به‌گفته کارشناسان، در محدوده‌ای مداری به‌دور ستاره‌ی خود می‌چرخد که دمایی معتدل را ممکن می‌سازد؛ به همین دلیل، احتمال وجود آب مایع در آن مطرح شده است. اندازه‌ی این سیاره بین زمین و نپتون است و هنوز نمونه مشابهی از آن در منظومه شمسی ما وجود ندارد.
با این حال، به‌دلیل دوری بیش از اندازه‌ی این جرم آسمانی، تلسکوپ جیمز وب تنها می‌تواند نوری را بررسی کند که از ستاره‌ی میزبان به‌واسطه عبور سیاره از برابر آن دچار تغییر شده است. این تحلیل نورِ فیلترشده از جو سیاره، روش اصلی برای شناسایی ترکیبات شیمیایی در آن محسوب می‌شود.
شک و تردیدهای جدی از سوی جامعه علمی
در حالی‌که رسانه‌ها تیترهایی جذاب درباره «یافتن نشانه‌های حیات بیگانه» منتشر کرده‌اند، بسیاری از دانشمندان نسبت به استحکام این ادعاها تردید دارند. دکتر «لورا کرایدبرگ»، از مؤسسه ماکس پلانک در آلمان، در گفت‌وگویی با NPR تأکید کرده که سیگنال‌های ثبت‌شده به‌هیچ‌وجه قوی و قطعی نیستند.
او گفت: «این نوع اندازه‌گیری بسیار دشوار است. ما هنوز در ابتدای راه یادگیری تفسیر داده‌های تلسکوپ جیمز وب هستیم. این سیگنال‌ها بسیار ضعیف‌اند و ممکن است اساساً وجود نداشته باشند.»
همچنین «رایان مک‌دونالد»، اخترشناس دانشگاه میشیگان، با انتشار نقدی فنی بر مقاله اصلی، اعلام کرده که داده‌ها به‌اندازه‌ای پر از نویز هستند که نمی‌توان با اطمینان گفت گازهای زیستی واقعاً در آن جو وجود دارند.
پاسخ محققان و مناقشه ادامه‌دار
مادوسودان در واکنش به نقدها، مدل‌های استفاده‌شده در تحلیل‌های مستقل را «بیش از حد ساده‌انگارانه» توصیف کرد. اما تحلیل‌های دیگری نیز منتشر شده‌اند که نشان می‌دهند مدل‌هایی بدون در نظر گرفتن هیچ نشانه‌ای از حیات، به‌خوبی با داده‌ها تطابق دارند.
به‌نظر می‌رسد اجماع نسبی در جامعه علمی بر این است که شواهد موجود، به‌اندازه‌ای نیست که چنین ادعای بزرگی را توجیه کند. در واقع، برخی کارشناسان این ماجرا را نمونه‌ای از «پیش‌داوری رسانه‌ای» می‌دانند که می‌تواند به اعتماد عمومی به علم لطمه بزند.
از ونوس تا K2-18b؛ ماجرایی تکراری در علم
این نخستین‌بار نیست که یک گاز گوگردی در جو یک سیاره به‌عنوان نشانه احتمالی حیات مطرح می‌شود. در سال‌های اخیر، بحث‌هایی درباره وجود فسفین در جو سیاره ونوس نیز بالا گرفت. با وجود انتشار تیترهای جنجالی، هنوز هم درباره‌ی واقعیت آن کشف تردیدهای جدی وجود دارد.
در نهایت، دانشمندان تأکید دارند که باید میان هیجان‌زدگی رسانه‌ای و دقت علمی تمایز قائل شد. اگر قرار است حیات فرازمینی کشف شود، آن کشف باید غیرقابل انکار، تکرارپذیر و مستند باشد. تا آن زمان، احتیاط بهترین راهبرد است.
منبع: npr
۲۲۷۲۲۷
