تینا مزدکی_اگر بخواهید در قلب جنگل‌های آمازون سکونت‌گاه‌های بزرگ بسازید، نخست باید پایه‌ای تغذیه‌ای برای آن فراهم کنید. اما خاک طبیعی آمازون، به‌دلیل شسته‌شدن وسیع مواد معدنی، برای رشد بیشتر محصولات بسیار فقیر و بی‌حاصل است. با این حال، نوعی خاک سیاه‌رنگ در بخش‌هایی از آمازون وجود دارد که سرشار از کربن، فسفر و پتاسیم است و امکان کشت در زمین‌های به‌ظاهر بی‌ثمر را فراهم کرده است.
تا همین اواخر، پژوهشگران درباره‌ی منشأ این «خاک سیاه» اختلاف‌نظر داشتند؛ برخی آن را نتیجه‌ی تصادفی فعالیت‌های کشاورزی می‌دانستند و گروهی دیگر معتقد بودند که این خاک به‌طور هدفمند ساخته شده است. برای بررسی دقیق‌تر، گروهی از دانشمندان به منطقه‌ی بومی کوئیکورو در آمازون برزیل سفر کردند؛ جایی که این خاک در هر دو محل باستانی و روستاهای معاصر دیده شده است.
در سکونت‌گاه امروزی «کوئیکورو ۲»، پژوهشگران مشاهده کردند که ساکنان محلی زباله‌های آلی غنی از مواد مغذی، مانند ضایعات ماهی‌گیری و کشاورزی مانیوک را در توده‌هایی انباشته می‌کنند. این توده‌ها پس از چند سال تبدیل به خاک سیاه شده و برای کشت محصولاتی که به خاک مغذی نیاز دارند استفاده می‌شود.
مورگان اشمیت، یکی از نویسندگان پژوهش، توضیح می‌دهد: «ما دیدیم که آن‌ها برای تقویت خاک، خاکستر و زغال را در پای درختان می‌ریختند؛ این‌ها فعالیت‌هایی کاملاً هدفمند بودند.» به گفته‌ی ساکنان محلی، این خاک که به آن “eegepe” می‌گویند، بخشی از سنت‌های دیرینه‌ی آن‌هاست.
برای بررسی این‌که آیا این شیوه‌ها در گذشته‌ی دور نیز کاربرد داشته، پژوهشگران نمونه‌های خاک سیاه از کوئیکورو ۲ را با نمونه‌های مکان‌های باستانی اطراف مقایسه کردند؛ مکان‌هایی که زمانی سکونت‌گاه نیاکان همین مردمان بوده‌اند. برخی از این نمونه‌ها تا ۵۰۰۰ سال قدمت دارند و بقیه بین ۱۰۰۰ تا ۳۰۰ سال پیش مربوط‌اند.
نتایج نشان داد که نحوه‌ی توزیع فضایی خاک سیاه در این سکونت‌گاه‌های باستانی، دقیقاً با الگوی روستای امروزی کوئیکورو ۲ تطابق دارد: عمده‌ی خاک در مرکز روستا متمرکز شده و بخش‌هایی از آن به صورت شعاعی به حاشیه‌ها کشیده شده‌اند. ترکیب شیمیایی خاک‌های باستانی و امروزی نیز یکسان بود؛ هر دو، نسبت به خاک طبیعی آمازون، ده‌برابر غنی‌تر از عناصری چون فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، منگنز و روی هستند. اشمیت توضیح می‌دهد: «تمام این عناصر، در بدن انسان، حیوانات و گیاهان وجود دارند و به‌ویژه در کاهش سمیت آلومینیومِ موجود در خاک مؤثرند؛ سمی که به‌شدت مانع رشد گیاه در آمازون می‌شود.»
بر این اساس، پژوهشگران نتیجه گرفته‌اند که ساکنان این نواحی برای هزاران سال، آگاهانه اقدام به ساختن خاک سیاه کرده‌اند و این شیوه‌های مدیریتی خاک، تولید غذا در زمین‌های کم‌بارور را ممکن ساخته است. از سوی دیگر، خاک سیاه به‌دلیل حجم بالای مواد آلی، ظرفیت بالایی در ذخیره‌ی کربن دارد. برای نمونه، در سکونت‌گاه باستانی “سکو”، برآورد می‌شود که حدود ۴۵۰۰ تُن کربن در این خاک باقی مانده است. ساموئل گلدبرگ، دیگر نویسنده‌ی پژوهش می‌گوید: «مردمان باستانی آمازون مقدار زیادی کربن وارد خاک کردند و بخش زیادی از آن هنوز هم در خاک باقی مانده است. این دقیقاً همان چیزی است که برای مهار تغییرات اقلیمی نیاز داریم.»
او پیشنهاد می‌دهد که شاید بتوان برخی از راهکارهای بومیان را در مقیاسی وسیع‌تر به‌کار گرفت تا کربن را به شکلی پایدار و طولانی‌مدت در خاک ذخیره کرد.
منبع: iflscience
۳۲۳
