نگار علی، تینا مزدکی- در دنیای امروز، شایعات و گمانهزنیهای علمی بیش از هر زمان دیگری در فضای مجازی منتشر میشوند، بدون آنکه پشتوانهای از تحقیقات علمی معتبر داشته باشند. یکی از این ادعاها، تأثیر آلودگی هوا بر تغییرات ظاهری انسان در آینده است؛ برخی معتقدند که با افزایش آلودگی، شکل چشمهای انسانها نیز به مرور بادامیتر خواهد شد. اما آیا چنین ادعایی پایه علمی دارد؟
در کنار این موضوع، یکی دیگر از مباحث مهم و موردبحث، ریشههای تاریخی نگاه جنسیتی در جوامع انسانی است. این مسئله که آیا نقش اجتماعی زنان و مردان در طول تاریخ همواره یکسان بوده است یا در اثر تحولات فرهنگی و اقتصادی دستخوش تغییر شده، همواره پرسشهای بسیاری را برانگیخته است.
برای بررسی علمی این موضوعات، به سراغ دکتر حامد وحدتینسب، استاد انسانشناسی پیش از تاریخ، رفتیم تا با نگاهی مستند و مبتنی بر شواهد علمی، صحت و سقم این ادعاها را روشن کند. در این مصاحبه، به بررسی تأثیر عوامل محیطی بر ویژگیهای ظاهری انسان، ریشههای شکلگیری نگاه جنسیتی، و نقش تحولات تاریخی در جایگاه اجتماعی زنان و مردان پرداختهایم؛ مشروح این گفتوگو را در ادامه بخوانید:
آیا چشمهای بادامی نتیجه تطبیق با شرایط محیطی است؟
برخی ادعا میکنند که ویژگیهای ظاهری انسان، مانند شکل چشمها، ممکن است در آینده به دلیل تغییرات محیطی مانند آلودگی هوا دچار تغییر شود؛ حامد وحدتی نسب در پاسخ به این پرسش که آیا چنین فرضی درست است، گفت:«اینکه برخی میگویند مثلاً در آینده، به دلیل آلودگی هوا، چشمهای انسانها بادامیتر خواهد شد، هیچ پایه علمی ندارد. کشیدگی چشم نتیجه یک چینخوردگی در پلک است که تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و انتخاب طبیعی شکل گرفته است، نه شرایط محیطی مانند آلودگی هوا. این ویژگی یکی از صفاتی است که در گذشته توسط انتخاب جنسی ترجیح داده شده و به همین دلیل، بهعنوان یک صفت قالب با یک ژن منفرد قابل انتقال است.»
او در ادامه افزود:ماز سوی دیگر، این تصور که مردم آسیای شرقی به دلیل سرمای شدید، چشمهای بادامی پیدا کردهاند نیز یک گزاره نادرست است. برای رد این ادعا کافی است به اقلیم آسیای جنوب شرقی نگاه کنیم. کشورهایی مانند تایلند، اندونزی و مالزی که آبوهوای بسیار گرم و استوایی دارند، جمعیت زیادی با این ویژگی دارند. بنابراین، ارتباطی بین این صفت و شرایط محیطی مانند دما یا آلودگی هوا وجود ندارد.»
ریشههای نگاه جنسیتی در طول تاریخ
این استاد انسانشناسی پیش از تاریخ در ادامه و در پاسخ به این پرسش که در بحث فرگشت اجتماعی، آیا نگاه جنسیتی که امروزه در جوامع مختلف وجود دارد، در گذشته نیز وجود داشته است، گفت:«بله، اما شدت و شکل آن در طول تاریخ متغیر بوده است. برای مطالعه دقیق این موضوع، توصیه میکنم کتاب «زن و جنسیت در پیش از تاریخ» را که بههمراه دکتر نظیف نوشتهام، مطالعه کنید. بهطور کلی، جایگاه اجتماعی زنان و مردان ارتباط مستقیمی با نقش آنها در تأمین معیشت گروه داشته است. در جوامعی که زنان و مردان سهم برابری در تأمین نیازهای معیشتی داشتهاند، جایگاه اجتماعی نیز برابرتر بوده است. اما در دورههایی که نقش یکی از جنسها در تأمین منابع حیاتی بیشتر شده، آن جنس قدرت تصمیمگیری بیشتری پیدا کرده است.»
اهلیسازی گاو و تغییر در ساختار اجتماعی جوامع انسانی
او در ادامه افزود:«یکی از تحولات مهم در این زمینه، حدود ۸ تا ۹ هزار سال پیش اتفاق افتاد؛ زمانی که اجداد ما گاو را اهلی کردند. قبل از این دوره، زنان بهطور معمول در زمان شیردهی (حدود ۳ تا ۴ سال) باردار نمیشدند، زیرا هورمونهایی در بدنشان ترشح میشد که از بارداری مجدد جلوگیری میکرد. این وضعیت باعث میشد که آنها پس از دوران شیردهی، دوباره به فعالیتهای معیشتی بازگردند.اما اهلیسازی گاو باعث شد که شیر اضافهای در دسترس باشد، بنابراین نوزادان میتوانستند خیلی زودتر از شیر مادر جدا شوند و زنان نیز زودتر باردار شوند. این بارداریهای پیدرپی نقش زنان را در تأمین معیشت کاهش داد و به تدریج آنها را به درون خانه سوق داد. در نتیجه، نقش تصمیمگیری آنها در جوامع انسانی نیز کمرنگتر شد.»
آیا تفاوتهای فیزیولوژیکی دلیل اصلی نابرابریهای اجتماعی است؟
برخی بر این باورند که تفاوتهای فیزیولوژیکی بین زن و مرد، دلیل اصلی تفاوت در جایگاه اجتماعی آنها بوده است، حامد وحدتی نسب در ادامه و در پاسخ به این پرسش که آیا این ادعا درست است، گفت:«تا حدی بله، اما این تفاوتها نباید بیش از حد بزرگنمایی شوند. از نظر فیزیولوژیکی، یک مرد و زن همسن که ورزشکار حرفهای نباشند، معمولاً مرد به دلیل ترشح بیشتر تستوسترون، قدرت بدنی بیشتری دارد. اما آیا این موضوع نقشی اساسی در تقسیم کارهای اجتماعی داشته است؟ در دوره پیش از تاریخ، بیشتر فعالیتهای معیشتی شامل شکار، جمعآوری میوهها، دانههای وحشی و شکار حیوانات کوچک بود. این فعالیتها به قدرت فیزیکی زیادی نیاز نداشتند. حتی در شکار حیوانات بزرگ، کار تیمی اهمیت بیشتری داشت و مهارتهایی مانند ساخت ابزار، استفاده از تیر و نیزه، و برنامهریزی استراتژیک تأثیرگذارتر بودند. بنابراین، اینکه بگوییم مردان به دلیل قدرت بدنی بیشتر، همیشه نقش اصلی را در معیشت داشتهاند، یک نگاه سادهانگارانه است. هنگامی که انسانها به کشاورزی روی آوردند، فعالیتهایی مانند شخم زدن زمین، دانهکاری و برداشت محصول توسط هر دو جنس قابل انجام بود. بنابراین، ادعای برتری فیزیولوژیکی مردان بهعنوان عامل اصلی تفاوتهای اجتماعی، دقیق و علمی نیست.»
برای خواندن مطالب بیشتر این «کافه خبر» بر روی لینکهای زیر کلیک کنید:
- تغییرات عجیب اقلیم ایران؛ زمانی که کویر لوت دریاچهای عظیم بود!
- اژدها، واقعی یا خیالی؟/ جمجمه غولآسا، انسانهای باستان را شگفتزده کرد
- نئاندرتالها در ایران /کشف دندانهای ۱۸۰ هزار ساله در غار قلعه کرد
- مروجان گنجیابی رویافروشی میکنند/ یک نفر، یکتنه کمر همت به تخریب ایران بسته است
۲۲۷۲۲۷
