نگار علی- در روزهایی که نخستین موج گرما هنوز از راه نرسیده، خاموشی‌های پراکنده در برخی مناطق کشور آغاز شده است؛ موضوعی که نه‌تنها نگرانی مردم از تابستانی پرتنش را افزایش داده، بلکه به‌روشنی ضعف زیرساخت‌های حیاتی کشور در برابر شوک‌های ساده‌ای مثل قطعی برق را آشکار کرده است. در حالی که مسئولان از محدودیت تولید برق در ماه‌های آینده خبر می‌دهند، کارشناسان هشدار می‌دهند که در ایرانِ دیجیتال، قطع برق به‌طور مستقیم به قطع اینترنت می‌انجامد و این یعنی بحرانی دوگانه در انرژی و ارتباطات.
زنجیره خاموشی و اختلال ارتباطات
با هر قطعی برق، میلیون‌ها کاربر ایرانی با اختلال یا قطع کامل اینترنت مواجه می‌شوند. این موضوع بیش از آن‌که به ظرفیت تولید برق یا وضعیت مصرف مربوط باشد، به ضعف تاریخی زیرساخت‌ها در حوزه انرژی و ارتباطات بازمی‌گردد. در واقع، قطعی برق تنها یک زنجیره از آسیب را فعال می‌کند: ابتدا برق می‌رود، سپس تجهیزات مخابراتی خاموش می‌شوند و بلافاصله دسترسی به اینترنت، خدمات بانکی، آموزش آنلاین و حتی تماس اضطراری دچار اختلال می‌شود.
باتری‌های خسته، دکل‌های خاموش
در حالت ایده‌آل، دکل‌های مخابراتی (BTS) و مراکز داده باید با باتری یا ژنراتور پشتیبان، چند ساعت در برابر قطعی برق مقاومت کنند. اما در ایران، به‌دلیل فرسودگی تجهیزات، نبود سرمایه‌گذاری و مشکلات ناشی از تحریم، بسیاری از این باتری‌ها تنها ۲۰ تا ۳۰ دقیقه دوام دارند. به همین دلیل، در خاموشی‌های بیش از نیم ساعت، نخستین قربانی ارتباطات دیجیتال است:«اینترنت قطع می‌شود و شبکه‌های موبایل از کار می‌افتند.»
اینترنت؛ نیاز حیاتی، قربانی اول
اهمیت اینترنت در دنیای امروز بر کسی پوشیده نیست. از فروشگاه‌های آنلاین و تاکسی‌های اینترنتی گرفته تا آموزش مجازی، پزشکی از راه دور و خدمات بانکی، تقریباً تمام شئون زندگی شهری و روستایی به اینترنت گره خورده است. وقتی این بستر ارتباطی تنها به‌خاطر یک قطعی برق ساده دچار اختلال می‌شود، در واقع ما با چیزی فراتر از خاموشی فیزیکی روبه‌رو هستیم؛ یک فلج دیجیتال که آثار اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی دارد.
کاهش توان برق‌آبی؛ آغاز محدودیت‌ها
در این میان، مسئولان وزارت نیرو نیز خبر از کاهش توان تولید برق در ماه‌های پیش رو می‌دهند. مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل توانیر، با اشاره به خشکسالی‌ها اعلام کرده که امسال فقط از یک‌سوم ظرفیت نیروگاه‌های برق‌آبی می‌توان استفاده کرد.
او همچنین به تأخیر در تعمیرات اساسی برخی نیروگاه‌ها به دلیل کمبود سوخت در سال گذشته اشاره کرده است؛ موضوعی که به فرسایش بیشتر زیرساخت و کاهش پایداری شبکه منجر می‌شود.
بنا بر اعلام توانیر، حدود ۳۰ درصد نیروگاه‌های کشور عمر بالایی دارند و نیازمند تعمیرات اساسی هستند. در کنار این وضعیت، نیروگاه اتمی بوشهر نیز برای تعویض سوخت از مدار خارج شده تا در تابستان وارد فاز تولید شود. اما در حال حاضر، این خروج موقت بار بیشتری را بر دوش نیروگاه‌های باقی‌مانده گذاشته و پایداری شبکه را کاهش داده است.
مصرف رو به رشد، منابع رو به تهی شدن
در شرایطی که ظرفیت تولید با چالش مواجه است، مصرف برق نیز در حال افزایش است. به گفته رجبی مشهدی، مصرف برق در ابتدای امسال بیش از ۶ درصد رشد داشته؛ رقمی که در صورت تداوم می‌تواند به فروپاشی توازن شبکه بیانجامد.
وزیر نیرو نیز با هشدار نسبت به افزایش دمای کشور در ماه‌های آینده اعلام کرده که ناترازی میان تولید و مصرف در سال جاری از ۲۰ هزار مگاوات فراتر می‌رود؛ رقمی نگران‌کننده که پیش‌زمینه خاموشی‌های گسترده‌تری خواهد بود.
بحران دوگانه در راه است
اگرچه خاموشی‌های فیزیکی در کشور پدیده‌ای ناآشنا نیست، اما آن‌چه وضعیت را در سال ۱۴۰۴ متفاوت می‌کند، وابستگی بی‌سابقه زندگی روزمره مردم به اینترنت و فناوری است. استمرار قطعی برق در ماه‌های آینده، نه‌تنها آسایش مردم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بلکه زیرساخت‌های ارتباطی، اقتصادی و خدماتی کشور را به لبه پرتگاه می‌رساند. ایران در آستانه تابستان، با یک بحران دوگانه روبه‌رو است؛ بحرانی که اگر به‌موقع چاره‌جویی نشود، ممکن است تبعات آن فراتر از خاموشی و کندی اینترنت باشد.
۲۲۷۲۲۷
