مسعود پزشکیان نامزد انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری در بخشی از سخنان خود در برنامه «میزگرد اقتصادی» که شامگاه پنجشنبه ۲۴ خرداد ۱۴۰۳ از شبکه یک سیما برگزار شد، با بیان اینکه «ما در حال فراری دادن مغزها از کشور هستیم»،سهم هسته اقتصاد دیجیتال از جی دی پی ۴.۵ درصد است اما در اروپا این رقم تا ۶ است و سهم پوسته این حوزه در اروپا ۱۰ درصد و ما ۲ درصد هستیم؛ پیشران این فاصله ۸ درصد استارتاپ‌ها است اما ما چه کار کردیم؟ فیلتر کردیم و بستر را برای مهاجرت نیروها و مغزهای داخلی فراهم کردیم و از سوی دیگر شرایط را برای سرمایه‌گذاری فراهم نکردیم. در کل به جای تسهیل، آزار دادیم و اگر این کار نمی‌کردیم و اجازه می‌دادیم که رشد پیدا کنند ما در اینجا نبودیم.
در مقدمه کتاب مهاجرت نخبگان مهاجرت نخبگان نوشته سید رضا صالحی امیری و زهرا خدایی، نشر ثالث در توضیح مساله مهاجرت نخبگان آمده است “بر اساس گزارش بین المللی مهاجرت، در سال ۲۰۰۰ بیش از صد و هفتاد میلیون مهاجر در سطح جهان وجود داشته و جمعیت مهاجران در سال ۲۰۲۰ به بیش از دویست و هشتاد میلیون نفر رسیده است. وقتی امید به بازگشت مهاجران وجود دارد، مهاجرت به معنای گردش نخبگان است و برای کشور مهاجر فرست فرصت تلقی می شود، اما وقتی امید به بازگشت آن ها وجود ندارد، مهاجرت فرار نخبگان به حساب می آید و تهدید خواهد بود. آمار صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۰۹ نشان می دهد که در زمینه مهاجرت نخبگان، در میان نود و یک کشور درحال توسعه جهان، ایران در مقام نخست قرار دارد. در این گزارش، بیکاری، سطح پایین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی ـ علمی و بی ثباتی سیاسی و اجتماعی در ایران از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان دانسته شده و آن ها مهم ترین دلایل قرار گرفتن ایران در رتبه اول مهاجرت در سطح جهانی قلمداد شده اند. طی شش دهه اخیر، موج مهاجرت با انگیزه های متفاوتی جریان داشته؛ از تحصیل و کسب دانش در دنیای پیشرفته و با ثبات در دهه پنجاه گرفته تا وقوع انقلاب و جنگ و ناامنی ناشی از این دو در دهه شصت، از ضرورت کادر سازی برای بازسازی کشور و همزمان گسترش تنش های سیاسی و اجتماعی داخلی از سوی جنبش های اجتماعی در دهه هفتاد تا مهاجرت مغزها و جذب گسترده دانشجویان توسط مراکز علمی و دانشگاهی جهان و نیز تنش های پس از انتخابات ۱۳۸۸ در دهه هشتاد؛ از افزایش بی رویه فقر، بیکاری، حاشیه نشینی، تورم در دهه نود تا وقوع شورش های گسترده اجتماعی در آغاز قرن جدید که به موج جدیدی از مهاجرت زنان، جوانان، دانشجویان و نخبگان منجر شده است.
نتایج پیمایش رصد خانه مهاجرت ایران در بهار و تابستان ۱۴۰۱ نشان می دهد شیوه حکمرانی و مملکت داری، بی ثباتی اقتصادی و فساد نهادینه شده در کشور، تحریم، نوسان قیمت ارز، تورم و شرایط اقتصادی از مهم ترین دلایل مهاجرت در ایران کنونی است. طبق این پیمایش، بیش از شصت درصد همه گروه های حاضر در نظرسنجی این مؤسسه، غیر از گروه پزشکان و پرستاران، تمایل زیاد و خیلی زیاد به مهاجرت دارند. این میل در میان کارکنان، مدیران میانی و همچنین کارآفرینان و مدیران ارشد در حدود هفتاد درصد است. ” .
در پژوهشی دیگر با عنوان «ریشه‌ها و راهکارهای مساله مهاجرت نخبگان در ایران» اشاره شده است که اموری نظیر از دست رفتن نیروهای انسانی با کیفیت، هدر رفت منابع آموزشی، عقب ماندگی در رقابت بین‌المللی و تشدید احساس یاس و ناامیدی از جمله تهدیدها و نتایج مهاجرت نخبگان هستند.
مسعود پزشکیان ۵ شهریور ۱۴۰۱ گفت: امام علی(ع) به مالک می گوید «بین کسی که کار می کند و بین کسی که کار نمی کند را مشابه نبین» وقتی نیروی انسانی کارشناس و کارآمد را تامین نمی کنیم انگیزه ای برای ماندن در کشور ندارند و از سوی دیگر، کشورها برای نخبگان ما دام پهن کرده اند حتی این روند دیگر مختص نخبگان و پزشکان نیست بلکه سرمایه گذاران هم در حال ترک کشور هستند و کشوری مثل امارات در اختیار سرمایه گذاران زمین رایگان و وام قرار می‌دهد. ..مجلس و دولت با اتخاذ تصمیمات غلط باعث فرار نخبگان از کشور شده اند ..کشورهایی مثل امارات برای نخبگان ما دام پهن کرده‌اند که حتی این روند دیگر مختص نخبگان و پزشکان نیست بلکه سرمایه گذاران هم در حال ترک کشور هستند. واقعیت تلخی وجود دارد که نخبگان و سرمایه‌های مالی و فکری در حال ترک کشور هستند و فرار جامعه پزشکی از کشور هم شدت پیدا کرده است. قبلا پزشکان بسیاری از اقصی نقاط جهان به دلیل شرایط مطلوبی که کشورمان داشت وارد ایران می شدند اما این روند الان برعکس شده است.”
امید است تا با دولتی که دکتر پزشکیان تشکیل دهد، شرایطی فرهم شود تا نخبگان ایرانی مجبور نشوند تا به مهاجرت فکر کنند.
*استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی
۴۷۴۷
