رسول سلیمی: اگرچه فعالیت امارات متحده عربی در افریقا بر دو مسیر استراتژیک و کلیدی در دریای سرخ به سمت مدیترانه و به سمت اقیانوس هند بر کنترل دریایی متمرکز است؛ اما دخالت نظامی امارات متحده عربی از سه الگوی اصلی پیروی میکند: مبارزه با گروههای جهادی، همکاری دفاعی با کشورهای افریقایی و مشارکت در مناطق درگیری؛ مانند لیبی و سودان.
در دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، امارات متحده عربی به عملیات حمایت از صلح (PSOs) به رهبری غرب پیوست و در سال ۲۰۱۱ نیز امارات قطر در عملیات امریکا علیه لیبی شرکت کردند و جتهای جنگندههای اماراتی منطقه پرواز ممنوع را علیه نیروهای معمر قذافی اعمال کردند. از این رو از دیدگاه سیاستگذار اماراتی، مشارکت در تلاشهای ثبات دهنده به عنوان یک اولویت درجه اول برای افزایش موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور قرار دارد.
از دهه ۲۰۱۰، امارات متحده عربی روابط نظامی خود را با بسیاری از کشورهای افریقایی تقویت کرده است چه آنکه این روند از دهه ۲۰۲۰ شتاب گرفته است. از یک طرف، این روند ناشی از افزایش حضور اقتصادی امارات در افریقا (زیرساختها و بنادر تجاری؛ انرژی فسیلی و انرژیهای تجدید پذیر؛ معدن) است. از سوی دیگر، بر تمایل اماراتیها برای افزایش نفوذ سیاسی در قاره تاکید میکند. در چنین شرایطی فعالیت امارات در افریقا از یک سو اهداف تجاری مانند بنادر و زیرساختهای ساحلی را دنبال کرده و از سوی دیگر اهداف ژئواستراتژیک مانند کنترل خطوط دریایی و طرحریزی نظامی را پیگیری میکند.
الگوهای رفتار امنیتی امارات در افریقا
ناظران سیاسی معتقدند نقش نظامی امارات متحده عربی در افریقا از سه الگو پیروی میکند. نخست مبارزه با گروههای جهادی تکفیری (القاعده؛ داعش)، گروههای شورشی مرتبط با اخوانالمسلمین (سازمانی که امارات متحده عربی آن را تروریست میداند)
الگوی دوم در مورد تدارکات نظامی و همکاری در بخش صنایع دفاعی است: هدف این است که مشارکتهای ثباتگرا با دولتها در کشورهایی که امارات متحده عربی سرمایهگذاری میکند، سختتر شود.
الگوی سوم مربوط به فعالیت امارات در مناطق درگیری از جمله (لیبی؛ سودان؛ اتیوپی) است که معمولاً توسط مقامات اماراتی رد میشود و آنها در این مناطق نفوذ خود را از طریق حمایت نظامی از بازیگران مسلح غیردولتی افزایش میدهند.
این استراتژی سهجانبه حضور نظامی در افریقا همچنین مستلزم یک طرح انعطافپذیر از پایگاههای نظامی است که توسط اماراتیها برای حمایت از اهداف خود ایجاد، گسترش یا به طور موقت مورداستفاده قرار میدهند. چنین نقش فزایندهای در این قاره ممکن است امارات متحده عربی را در میانمدت تا بلندمدت در معرض خطرات امنیتی بهویژه از افزایش فعالیتهای ضدتروریستی قرار دهد.
اهداف امارات در تأسیس پایگاههای نظامی در افریقا
امارات متحده عربی درحالتوسعه روابط دفاعی و نظامی با کشورهای افریقایی برای تأمین منافع اقتصادی و پیشبرد نفوذ ژئواستراتژیک خود است. کارشناسان روابط بینالملل معتقدند ابزار افزایش نقش نظامی امارات در افریقا عمدتاً حول محور آموزشوپرورش، همکاری صنعت دفاعی و تأمین تسلیحات، حمایت غیررسمی از بازیگران مسلح محلی، پیگیری میشود. از دهه ۲۰۱۰، امارات متحده عربی روابط دفاعی و نظامی به ویژه با کشورهای شرق افریقا و در ساحل برقرار کرده است.
از سال ۲۰۱۶ نیز امارات متحده عربی هشت یادداشت یا توافقنامه را با پانتلند؛ اتیوپی، چاد، موریتانی، مالی، سنگال، کنیا و موزامبیک با هدف تمرکز بر مبارزه با تروریسم (سومالی) در افریقا امضا کرد.
از دهه ۲۰۱۰ نیز امارات متحده عربی آموزشهای نظامی را به این هشت کشور افریقایی ارائه داده و در مقابل این کشورها امتیازاتی را برای بنادر تجاری با امارات امضا کردند.
در مورد مبارزه با تروریسم، رویدادهای اخیر بر افزایش مشارکت اماراتیها علیه گروههای جهادی در افریقا، بهویژه در مورد سومالی و مبارزه با وابسته به القاعده در الشباب، اثرگذار بوده است. در ژوئن ۲۰۲۳، امارات متحده عربی اولین عملیات نظامی خود را در این کشور انجام داد. امارات در “اولین حمله هوایی” روستایی را که توسط جهادیها در منطقه گالگودو تصرف شده بود با یک هواپیمای بدون سرنشین ساخت ترکیه هدف قرار دادند. در ژانویه ۲۰۲۳، امارات متحده عربی و سومالی توافقنامه ای را برای افزایش روابط نظامی و امنیتی نابودی جنبش الشباب در سومالی امضا کردند.
کمکهای امارات صرفاً به حوزه نظامی محدود نبوده و امارات متحده عربی همچنین حقوق سربازان و ساخت مراکز آموزشی و یک بیمارستان را هم از سال ۲۰۱۸ پرداخت کرده است. امارات متحده عربی در حالی مشارکت خود را در امور نظامی افریقا افزایش میدهد که از یک دهه قبل، طرح تاسیس پایگاههای نظامی در افریقا را توسعه داده است. این پایگاهها در مصر، اریتره، سومالی، پانتلند و چاد بودند که برخی از انها ساخته شده و برخی دیگر به طور موقت توسط اماراتیها برای حمایت از منافع و اهداف نظامی امارات متحده عربی استفاده میشوند.
در ژئواستراتژی امارات، منطقه دریای سرخ و غرب اقیانوس هند که در مجاورت یمن قرار دارد نقشبرجستهای ایفا میکند و یک رابطه علت و معلولی بین نیازهای نظامی و لجستیکی امارات و تأسیسات نظامی افریقا وجود دارد. حضور نظامی امارات در مجمعالجزایر سوکوترا که بخشی از یمن است، اگرچه نزدیک به ساحل سومالی است، اما به دلیل حضور تأسیسات نظامی امارات در آن برای تسلط به غرب اقیانوس هند اهمیت دارد.
این بدان معنی است که اماراتیها عمدتاً “استراتژی تأسیس پایگاههای مرزی” را برای حفاظت از مسیرهای تحت نفوذ در داخل و اطراف قاره افریقا پیگیری میکنند.
ابتکار عمل پایگاههای نظامی مرزی برای تأمین امنیت آبراهها
با انجام این کار، امارات متحده عربی یک استراتژی انعطافپذیر و وظیفهگرا را برای تأسیسات نظامی دنبال میکند که بهدوراز مدلهای سنتی دائمی که عمدتاً برای مقابله با تهدیدات دولتی طراحی شده، پاسگاههای مرزی در خدمت اماراتیها برای مقابله با گروههای مسلح میآیند.
این رویکرد انعطافپذیر نهتنها به امارات متحده عربی اجازه میدهد تا درجه خاصی از اختیار عمل در مورد پایگاههای مرزی در خارج از کشور را با حفظ محرمانگی دنبال کند؛ بلکه باعث میشود تا حضور خود را در کشورهای افریقایی برای بهحداقلرساندن خطرات امنیتی، هزینههای مالی و قرارگرفتن در معرض سیاست این کشورها در سطح محلی تقویت کند.
از سوی دیگر به دلیل بیثباتی گسترده دریای سرخ همزمان با حملات حوثیها در یمن علیه ائتلاف امریکا، نشانههای برجستهای از همکاری اقتصادی بین بازیگران مسلح محلی غیردولتی مانند الشباب و دزدان دریایی سومالی که احساسات ضد اماراتی دارند، با گروههای مسلح مخالف ائتلاف امریکا وجود دارد که این موضوع بیش از هر زمانی خشم امارات را به دنبال داشته است. اماراتیها معتقدند یک منبع مشترک بین گروههای یمنی و سومالی وجود دارد که کارکرد تسلیح آنها را عهدهدار شده است؛ بنابراین هرچه نظارت ائتلاف امریکا بر یمن افزایشیافته اما ارتباط سومالی با یمن باعث شده تا روند ارسال سلاح به این کشور قطع نشود.
در چنین شرایطی افزایش حضور امارات متحده عربی در قاره افریقا نهتنها برای تأمین منافع ژئواستراتژیک بلکه برای پیشبرد سرمایهگذاریهای اقتصادی و ارتقای جایگاه سیاسی و نظامی خود در خارج از کشور با قرارگرفتن در کنار شرکای محلی در حال پیگیری است. موضوعی که همکاری امارات و ائتلاف امریکا را در همپوشانی با یکدیگر قرار میدهد.
213