رسم و رسوم «کاشی»‌ها در عزای سید و سالار شهیدان/از چاووشی خوانی تا اجرای تعزیه‌های ۵۰۰ ساله در کاشان

سیلاد اصفهان – فاطمه کازرونی: کاشان شهرستانی است که نام دارالمومنین را سالهاست بر پیشانی پرافتخار خود ثبت کرده است، شهرستانی که علم و کتل عزاداری تا پایان ماه محرم و صفر از دوش جوانان آن بر زمین نهاده نمی شود.

کاشی‌ها شهر خود را پیش از محرم با آیین خاصی سیاه پوش می کنند و چاووشی خوانی نیز هنوز در بسیاری از شهرهای این شهرستان رواج دارد، طی این آیین از ، هیئت‌های مختلف عزاداری، بزرگسالان و کودکان با انجام مراسم ویژه مردم را به عزاداری امام حسین (ع) دعوت می‌کنند.

در آیین سنتی «چاووش‌ محرم»، از حدود یک هفته پیش از آغاز محرم فردی به نام چاووش عزا با همراهی عده‌ای از بزرگان شهر با پرچم سیاه در دست و پرچم سبز بر روی کتف در یک مکان عمومی نظیر بازار حرکت کرده و با خواندن اشعاری فرار رسیدن ماه سوگواری سید وسالار شهیدان امام حسین (ع) را به اطلاع عموم می‌رسانند.

مجالس عزاداری در کاشان از شب نخست محرم شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه دارد که اوج برپایی این مجالس از شب نخست تا شب شانزدهم محرم است که به شب ششم امام حسین (ع) معروف است.

یکی از رسوم دیرینه در این شهر این که هر شب از ماه محرم به نام هیئت خاصی است و در واقع آن هیئت سعی دارد اوج توان خود را در عزاداری در آن شب به نمایش بگذارد و اکثر مردم در آن هیئت حضور پیدا می‌کنند.

یکی دیگر از رسوم عزاداری در کاشان حرکت هیئت‌های مختلف از مرکز هیئت تا بازار و برپایی مراسم عزاداری در این مکان است که ورود دسته‌ها به بازار از سمت خاصی انجام می شود و پس از طی کردن بازار و بازارچه‌ها در تیمچه امین‌الدوله مراسم ختم می‌شود.

نخل گردانی و تعزیه را می توان از مهم ترین سنت های عزاداری کاشی ها برشمرد؛ در برگزاری این آیین که نمادی از تشییع پیکر مطهر حضرت اباعبدالله حسین(ع) است

نخستین دسته عزاداری که به بازار می‌رود، به نام چاووش عزا است که در آخرین روز ذی‌الحجه یعنی یک روز قبل از شروع ماه محرم به بازار شهر می‌آید و مردم را از فرا رسیدن ماه محرم مطلع می‌کند.

سقاها گروه دیگری از عزاداران هستند که در قالب چهار دسته در طول دهه نخست ماه محرم با انداختن مشک سقایی به دوش و جام‌های فلزی به دست در بازار شهر بین عزاداران ظاهر می‌شوند و به سقایی می‌پردازند.

اجرای تعزیه‌های ۵۰۰ ساله در دارالمومنین کاشان

به طور کلی در کاشان سبک و سیاق هیئت های مختلف برای عزاداری مختلف و خاص است، یکی از این هیئت ها به سقاها شهرت دارد که مسئول هیئت از روی کتاب شعری قدیمی نوحه را می خواند و بقیه نیز با وی هم خوانی می کنند.

کاشی‌ها همچنین با برپایی آیین نخل‌گردانی به عنوان نمادی از تشییع پیکر سیدالشهدا در ماه محرم به سوگ می‌نشینند؛ در برگزاری این آیین که نمادی از تشییع پیکر مطهر حضرت اباعبدالله حسین(ع) است بیش از یک هزار نفر این نخل را از هیئتی به نام نخل حسین (ع) به سمت امامزاده قدیمی کاشان ( امامزاده سلطان امیر احمد) حرکت می دهند و صف طولانی از مردم در طول این مسیر به عزدارای برای سید و سالار شهیدان می پردازند.

تعزیه‌خوانی در شهرستان کاشان به شکل سنتی برگزار می‌شود که روستای نشلج از مشهورترین مکان‌های برگزاری این آیین است، وداع‌خوانی از سوزناک‌ترین قسمت‌های تعزیه سنتی کاشان است که به صورت گروه‌خوانی برای عزاداری امام حسین (ع) و برادر بزرگوارش حضرت ابوالفضل (ع)اجرا می‌شود.

البته برخی هیئت های کاشان سبک و سیاق تعزیه را عوض کرده اند و در سال های اخیر این تعزیه ها با سبکی جدید به لحاظ محتوایی و فضاسازی با نام علقمه در تعزیت حضرت عباس (ع) اجرا می‌شود، نکته قابل توجه اینکه متن تعزیه‌های کاشان بیش از ۵۰۰ سال است که تغییر نداشته و تحریف در آن کمتر راه یافته است.

دمام‌زنی (نوعی طبل زدن خاص عزاداری) یکی دیگر از رسوم عزاداری کاشان است که در برخی هیئت ها اجرا می شود، در نوش آباد آران و بیدگل زمین وسیعی وجود دارد که مردم این شهر با وسایل مختلف از جمله آوردن نخل های بزرگ از شهرهای جنوبی کشور اقدام به بازسازی تمامی صحنه های کربلا می کنند.

در این شهرستان که بافت آن به نوعی با شهرستان کاشان در هم تنیده است، علاوه بر استفاده از علائم و ادوات عزاداری همچون نخل، علم و کتل هرساله کاروان‌های شترسوار از عزاداران سیاهپوش همراه با خیمه‌گاه حسینی به راه می‌افتند و در سوگ آن حضرت به عزاداری می‌پردازند.

سنت خیل عرب نمادی از حرکت طایفه بنی‌اسد

سنت خیل عرب این آیین نمادی از حرکت طایفه بنی‌اسد است که سپاهیان دشمن از صحرای کربلا رفتند و پیکرهای شهدا بر زمین مانده بود و کسی جرئت به خاک سپاری آنها را نداشت؛ زنان طایفه بنی اسد که در نزدیکی زمین کربلا زندگی می کردند با بیل، چوب و هر وسیله دیگر به طرف دشت کربلا رفتند تا پیکرهای شهدا را به خاک سپارند.

در آیین خیل عرب گروهی عزادار در حالی که لباس سفید عربی بر تن دارند، با ضربات ریتم دار نی های چوبی، اشعاری موزون می خوانند و با اجرای ریتم و آهنگ سوگ و مویه خود را در غم جانگداز شهادت امام حسین (ع) و اصحاب باوفایش به نمایش می گذارند

این آیین به یاد این حرکت خودجوش، به صورت نمادین در نوش آباد آران و بیدگل اجرا می شود و در آن گروهی عزادار در حالی که لباس سفید عربی بر تن دارند، با ضربات ریتم دار نی های چوبی، اشعاری موزون می خوانند و با اجرای ریتم و آهنگ سوگ و مویه خود را در غم جانگداز شهادت امام حسین (ع) و اصحاب باوفایش به نمایش می گذارند.

در روز تاسوعا و عاشورای حسینی بازار تعطیل است و هیئت های عزاداری از محله خود به سمت بازار می روند و تیمچه « امین الدوله» میزبان این هیئت ها است؛ این هیئت های عزاداری از یک درب آن وارد شده و در محیط دایره ای این تیمچه به عزاداری، سینه زنی و زنجیرزنی پرداخته و از درب دیگر خارج می شوند؛ برای ورود هر کدام از این هیئت ها زمان خاصی تعیین شده که باید در همان زمان در این تیمچه حضور پیدا کنند.

در مسیر این هیئت ها عده ای با یاد حضرت ابوالفضل (ع) مشک آبی بر دوش گرفه و زائران تشنه را سیراب می کنند و در ایستگاه هایی نیز میان عزاداران نانی موسوم به «نان عباس علی» (شبیه نان بربری وشیرین است)، شیر یا شله زرد توزیع می شود.

ناهار ظهر عاشورا در اغلب مناطق کاشان گوشت و لوبیا است که در کشور معروفیت خاصی دارد و حلیم نیز به عنوان صبحانه نذری در هیئت ها توزیع می شود؛ همچنین خورشت قیمه هویج از دیگر غذاهای معروفی است که در ایام ماه محرم در نقاظ مختلف این شهرستان پخته می شود.

سنج زنی آیینی است که در آن گروهی عزادار در حالی که لباس سفید عربی بر تن دارند، با ضربات ریتم دار نی های چوبی، اشعاری موزون می‌خوانند و با اجرای ریتم و آهنگ سوگ و مویه خود را در غم جانگداز شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش به نمایش می‌گذارند.

جغجغه‌زنی (کوبیدن چوب های خراطی شده به یکدیگر به جای سینه زنی) نیز یکی دیگر از رسومات این شهرستان است که بیشتر در نوش آباد و سفید شهر آران و بیدگل انجام می شود.

سنج زنی از رسومات عزاداری نوش آباد آران و بیدگل

آیین سنج زنی یا سنگ زنی یکی دیگر از رسومات عزاداری است که نمایش سنگ زدن گروهی در مخالفت با سپاه ملعون شمر در زمان تازاندن اسبان خود بر پیکر بی جان یاران حسین (ع) است.

این مراسم به صورت نمادین در نوش آباد آران و بیدگل نیز اجرا می‌شود و در آن گروهی عزادار در حالی که لباس سفید عربی بر تن دارند، با ضربات ریتم دار نی های چوبی، اشعاری موزون می‌خوانند و با اجرای ریتم و آهنگ سوگ و مویه خود را در غم جانگداز شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش به نمایش می‌گذارند.

آیین فرات‌خوانی نیز از جمله دیگر سنت‌هایی است که هنوز در کاشان و به ویژه مناطق خشک کویری مرسوم است و در این آیین خواننده اشعاری را می خواندکه واقعه غم انگیز کربلا را در ذهن تجسم می کند.

۴۶