ذخایر این فلز نایاب رو به اتمام است/ گنجی که با جنگ نابود شد!

فولاد پیش از جنگ که به طور دقیق‌تر فولاد کم سابقه(low-background-steel) نامیده می‌شود، به هر فولادی گفته می‌شود که قبل از انفجار اولین بمب هسته‌ای در روز ۱۶ ژوئیه سال ۱۹۴۵ تولید شده باشد. این انفجار با نام رمز تثلیث(Trinity) جهان را از بسیاری جهات، از جمله شیمیایی، تغییر داد. انفجارهای هسته‌ای ده‌ها ایزوتوپ رادیواکتیو را در اتمسفر آزاد کردند که پیش از این هرگز در طبیعت وجود نداشته‌اند. ایزوتوپ‌هایی همچون پلوتونیوم-۲۳۹، استرانسیوم-۹۰، سزیوم-۱۳۷ و تکنتیوم-۹۹.

طی ۳۵ سال بعدی، ایالات متحده، اتحاد جماهیر شوروی، بریتانیای کبیر، فرانسه و چین بیش از ۱۰۰۰ آزمایش هسته‌ای در جو انجام دادند. این فعالیت‌ها منجر به انتشار مقادیر زیادی ایزوتوپ در سراسر سیاره‌ی ما و جو آن شد.

فرآیند بِسمر، که برای ساخت فولاد استفاده می‌شود متشکل از دمیدن هوای جو به درون آهن مذاب است. در نتیجه، ایزوتوپ‌ها نه تنها در هوا، بلکه تقریبا در تمام قطعات فولادی تولید شده پس از سال ۱۹۴۵ نیز جریان یافتند. این موضوع شاید چندان مهم به نظر نرسد، اما این آلودگی در واقع برای مختل کردن کار برخی دستگاه‌های علمی ساخته شده از این فولاد، کافی است.

از آنجایی که کشتی‌های فعال متعلق به دوران پیش از سال ۱۹۴۵ بسیار نادر هستند، البته به غیر از آن‌هایی که در نمایشگاه‌ها قرار دارند، تنها منبع مهم امروزی از این فولاد به کشتی‌های قدیمی برمی‌گردد.

خوشبختانه، از پایان آزمایش‌های هسته‌ای در دهه‌ی ۱۹۶۰ تاکنون سطح تشعشعات جو به میزان طبیعی نزدیک شده است. در بیشتر موارد، فولاد جدید به اندازه‌ی کافی «غیرآلوده» است که بتوان از آن برای استفاده در بیشتر موارد حساس به تشعشع استفاده کرد. علت این است که فولادسازی نیز تا حد زیادی از فرآیند بسمر فاصله گرفته و فرآیند اکسیژن پایه که در آن از اکسیژن خالص و بدون آلودگی به جای هوا استفاده می‌شود، جایگزین شده است.

پیشرفت‌های الکترونیک همچنین به دستگاه‌های علمی اجازه می‌دهد تا تشعشعات سرگردان رادیواکتیو را کاهش دهند و بنابراین فولاد کم‌سابقه دیگر برای همه ابزارها ضروری نیست مگر برای حساس‌ترین ابزارها مانند آشکارسازهای نوترینو.

با این وجود، برخی از موارد مصرف بسیار حساس، مانند شتاب‌دهنده‌های ذرات، شمارشگرهای گایگر و تجهیزات سنجش روی فضاپیماها، همچنان به آلودگی بسیار کم تا صفر نیاز دارند.

حتی فولاد کم سابقه نیز می‌تواند برای حساس‌ترین موارد مصرف بیش از حد رادیواکتیو باشد و به جای آن می‌توان از مس با خلوص بالا استفاده کرد.

بسیاری از عناصر کشتی‌های قدیمی حاوی این فولاد نادر هستند که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به تسلیحات یعنی تفنگ‌ها و سپرها، جرثقیل‌های دریک، تجهیزات و سایر اقلامی که هنوز در هنگام غرق شدن کشتی در آن وجود داشته‌اند، اشاره کرد. اما این تنها بخشی از داستان است. بسیاری از این کشتی‌های غرق‌ شده صدها تا هزاران فوت زیر آب هستند، به ویژه آنهایی که در اقیانوس آرام رها شده‌اند.

این امر دسترسی به آنها را برای اکثر شرکت‌های بازیابی بسیار دشوار می‌کند. هر کسی که امیدوار است یک کشتی جنگی قدیمی را غارت کند، برای رسیدن به آن به تجهیزات تخصصی گران قیمتی نیاز دارد. بازیابی فولاد و بالا کشیدن آن به سطح دریا نیز چالش بزرگ بعدی است.

بنابراین، ترکیب نادر بودن و دشواری بازیابی به این معنی است که تامین‌کنندگان می‌توانند پول زیادی برای این موارد دریافت کنند. اما در مورد چه میزان پول صحبت می‌کنیم؟

یافتن ارقام دقیق به ازای وزن فولاد چندان آسان نیست، اما برای آن که ذهنیت بهتری داشته باشید باید گفت که مشخص است که سرب پیش از جنگ زمانی که از کشتی بادبانی بزرگ گالئون اسپانیایی به نام سان‌ایگناسیو (San Ignacio) بازیابی شد، به قیمت ۳۳ دلار به ازای هر کیلوگرم فروخته شد. در حالی که سرب معمولی حدود ۱.۸۷ دلار به ازای هر کیلوگرم فروخته می‌شد.

در زمان نگارش این مقاله، یک تُن فولاد را می‌توان با قیمت لحظه‌ای در بورس نیویورک (NYSE) با قیمتی در حدود ۱۹۳۰ دلار در هر تُن خرید. اگر فولاد پیش از جنگ به اندازه‌ی سرب پیش از جنگ با ارزش باشد، به این معنی است که ممکن است به چیزی حدود ۳۴ هزار دلار در هر تُن برسد.

در «گنج گرانبهایی که کمی از آن‌ در جهان باقی مانده» بیشتر درباره این فلز ارزشمند بخوانید.

۵۸۵۸