نسخه‌پیچی تکنولوژی برای سلامت روان؛ آیا پلتفرمهای مشاوره روانشناسی قابل اعتمادند؟
از آخرین باری که به مشاور و یا روانشناس مراجعه کردید چند وقت می‌گذرد؟ چقدر سلامت روان خود را پایش و پالایش می‌کنید و تصور می‌کنید حال خوب یا بد شما چقدر از دنیای تکنولوژی متاثر است؟ اینکه چند ساعت در روز از گوشی هوشمند و ابزارهای گوناگون تکنولوژی استفاده کنید امری اجتناب ناپذیر در دنیای پرسرعت امروز است. آن هم حالا در شرایطی که حتی تهیه خوراک روزانه هم از تکنولوژی می‌گذرد.
اما همین تکنولوژی که عده‌‌ای معتقدند بشر امروز را تحت تاثیر فشار مضاعف قرار داده گام‌های مهمی هم در مسیر نزدیک شدن سلامت به زندگی برداشته است. سلامت روان که بعد از پاندمی کرونا کمتر از سلامت جسمی تحت تاثیر قرار نگرفته، شاید حالا دیگر با کمک گرفتن از فناوری‌های روز بهبود پیدا کند. ترس از حضور در مراکز شلوغ و پرخطر بعد از پاندمی کرونا حتی مراجعه به روانشناس را هم سخت‌تر از گذشته کرد. اما امروز خود ما یا اطرافیانمان حداقل یک بار در ماه با درمانگرمان به شکل آنلاین هم صحبت می‌شویم. این موضوع در حالی است که سالیان سال بزرگان علم روانشناسی فقط به مراجعات حضوری باور داشتند. در این گزارش با مدیران عامل سه پلتفرم فعال این حوزه به گفتگو نشستیم تا درباره رشد روان درمانی در دوران کرونا صحبت کنیم.
پاندمی جهانی و بازگشت به اهمیت سلامت روان
«گلرخ داوران»، بنیانگذار اسنپ دکتر با بیان اینکه رشد و گسترش اسنپ‌دکتر تا اندازه زیادی در دوران کرونا رقم خورده است، به دیجیاتو گفت: «به هر حال بسیاری به دلیل قرنطینه، نیاز به کاهش رفت و آمد و همینطور افزایش نگرانی افراد از احتمال ابتلا به بیماری در صورت مراجعه حضوری به مراکز درمانی، ترجیح می‌دادند که از مشاوره‌های آنلاین پزشکی و روانشناسی بهره ببرند. همچنین شرایط حاصل از پاندمی کرونا در دنیا بر سلامت روان افراد اثر داشته و بسیاری به دلیل همین شرایط نیاز بیشتری به مشاوره روانشناسی احساس کردند.»
به گفته داوران همه‌گیری کرونا منجر به این شد که بسیاری از افراد راه‌های جدیدی را برای دریافت خدمات تجربه کنند، حوزه روانشناسی هم از این بحث مستثنی نیست «در واقع همه گیری کرونا منجر به ایجاد و رشد استارتاپ‌های مختلفی در حوزه سلامت و روانشناسی در سراسر جهان و ایران شد و اهمیت تسهیل دسترسی به خدمات پزشکی و بهداشتی را برای افراد روشن تر کرد.»
او با تاکید بر اینکه در دوران کرونا، بسیاری از روانشناسان، برای ادامه ارتباط با مراجعین خود، مشاوره‌های حضوری را به صورت آنلاین ادامه دادند، گفت: «به هر حال این اتفاق خدمت مشاوره روانشناسی را در دسترس افراد قرار داد و منجر به این شد که افراد زیادی شروع به استفاده از این خدمات کنند. همچنین تغییر الگوی رفتار کاربران به سختی اتفاق می‌افتد و وقتی اتفاق می‌افتد، نسبتا پایدار است و در آینده هم با وجود تغییر شرایط، ادامه خواهد یافت.»
بنبان‌گذار اسنپ‌دکتر با اشاره به بازخوردهایی که اسنپ دکتر از کاربران خود دریافت کرده گفت: «بر اساس معیارهایی چون استفاده چندین باره از خدمات، استفاده از خدماتی که ارتباط مستقیمی با شیوع کرونا ندارند و میزان بالای رضایت مشتریان و رشد پیوسته اسنپ دکتر، ما پیش بینی می‌کنیم که در آینده هم رشد کسب و کارهای این حوزه ادامه خواهد داشت.»
ارائه خدمات مشاوره با تکنولوژی به کاربر نزدیک می‌شود
اودر پاسخ به این پرسش که خدمات مشاوره آنلاین به چه میزان می‌تواند به بهبود سلامت روان جامعه کمک کند گفت: «مراقبت از سلامت روان در کشور ما هنوز متاثر از دلایلی همچون قیمت بالای خدمات روانشناسی، باورهای غلط فرهنگی یا در دسترس نبودن خدمات مشاوره است. بنابراین با وجود اینکه مشورت با یک فرد متخصص و کمک گرفتن از روانشناسان و مشاوران می‌تواند در تصمیمگیری و عبور از موقعیت‌های پیچیده زندگی کمک‌کننده باشد اما بسیاری از افراد همچنان از این امکان بی‌بهره‌اند.»
بنیانگذار اسنپ دکتر با اشاره به مشکلات اقتصادی و معیشتی در جامعه ادامه داد: «امروز جامعه به دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محدودیتهای همه‌گیری کرونا فشارها بسیار بیشتر شده است. بنابر آمار منتشر شده از دفتر سلامت روان وزارت بهداشت حدود ۲۳ درصد از جمعیت کشور به نوعی دچار اختلالات روان هستند و حدود ۶۶ تا ۷۵ درصد از این افراد برای درمان به روانپزشکان، روانشناسان و متخصصان سلامت روان مراجعه نمی‌کنند.»
به گفته داوران این موضوع در حالی است که بسیاری از روانشناسان و مشاورانی که با اسنپ‌دکتر همکاری می‌کنند، معتقدند مشاوره روانشناسی آنلاین به دلیل افزایش دسترسی همگان به خدمات مشاوره، قیمت پایین و ناشناس ماندن مراجعان در مشاوره‌ی غیرحضوری توانسته افراد مختلفی را از سراسر ایران خصوصا از شهرهای دور افتاده و محروم به دریافت مشاوره روانشناسی ترغیب کند.
داوران در پاسخ به این پرسش که روند ورود مشاوران به اسنپ دکتر بر چه اساسی است و سیستم احراز هویت آنها چگونه است نیز گفت: «ثبت نام روانشناسان در اسنپ‌دکتر طی یک فرایند دقیق انجام می شود که شامل دریافت اطلاعات هویتی و کارت نظام روانشناسی و بهزیستی برای روانشناسان است. همچنین مدارک هویتی مانند کارت ملی و پروانه نظام روانشناسی یا پروانه بهزیستی با اطلاعات موجود در سایت نظام روانشناسی تطبیق داده می‌شود. شماره تلفن پزشک یا روانشناس هم از طریق سامانه شاهکار چک می شود تا مالکیت تلفن همراه به پزشک یا روانشناس تایید شود. سپس پزشک یا روانشناس به عضویت سامانه اسنپ‌دکتر درخواهد آمد.»
کرونا و نقش آن در سلامت روان جامعه
«مهدی خدادادی»، بنیانگذار دکتر ساینا با پاسخ به این سوال که آیا پاندمی کرونا اثری بر سلامت روان جامعه داشته است، به دیجیاتو گفت: «پاندمی کرونا به هر حال به دلیل محدودیت‌ها و تغییراتی که در سبک زندگی مردم ایجاد کرد پالش‌های عمیقی بر سلامت روان مردم ایجاد کرده که این موضوع را در یک سال و نیم اخیر این موضوع کاملا برای دکتر ساینا قابل مشاهده بود.»
او در ادامه گفت: «همین موضوع باعث شد کاربران بسیاری داشته باشیم که به دلیل همین تغییرات از حذف سفر و دید و بازدید تا کاهش معاشرت‌های اجتماعی دچار چالش‌هایی در سلامت روان خود شده بودند. این موضوع باعث شد افراد بیشتر برای بررسی سلامت خود وقت صرف کنند و طبیعتا در این شرایط هم مراجعه به مشاوران آنلاین افزایش بسیار چشم‌گیری داشت.»
بنیانگذار دکتر ساینا همچنین درباره نوع بهره‌وری جامعه از خدمات سلامت روان بعد از پاندمی کرونا گفت: «بسیاری از مراکز مشاوره روانشناسی در دوره کرونا تعطیل بودند و از طرفی دیگر روان‌درمانگرها هم دغدغه سلامتی خود را هم داشتند. همچنین مردم هم دچار دغدغه و نگرانی‌هایی در این حوزه بودند. به هر حال ابزار آنلاین در چنین شرایطی هم این امکان را داشت که دغدغه و نگرانی مرتبط با پاندمی کرونا را برطرف کند و هم اینکه روشی مناسب برای دریافت خدمات از طرف مردم بود.»
کدام مشاوره اثر گذارتر است؟ حضوری یا آنلاین؟
هرچند در بعضی از مکاتب روانشناسی و روانپزشکی دیدار حضوری و ارتباط حضوری بین روان‌درمانگر و بیمار اهمیت بسیار جدی دارد اما با شرایط موجود استفاده بسیار چشم‌گیری از این خدمات شکل گرفت و به همین دلیل شاهد افزایش چشم‌گیر استفاده از خدمات سلامت‌روان از طریق پلتفرمهای آنلاین بودیم.
خدادادی نیز با تاکید بر اینکه اساسا خدمات آنلاین بحث دسترس پذیری را به شکل قابل توجهی حل می‌کند. در پاسخ به این پرسش که استفاده از خدمات آنلاین سلامت‌روان چقدر مشکل دسترسی را برای افراد به چنین خدماتی محقق کرده، گفت: «بررسی‌ها نشان داده یکی از اصلی‌ترین دلایل استفاده اندک، از برخی خدمات اصولا به دلیل دسترس پذیر نبودن برای افراد است. خدمات آنلاین این مشکل را به شکل قابل توجهی حل کردند.»
او در ادامه توضیحات خود گفت: «به هر حال با توجه به زمان رفت‌وآمد و صبر کردن در مطب و طی شدن زمان مشاوره تقریبا ۴ ساعت و گاهی بیشتر زمان را از افراد می‌گیرد. همین موضوع خود چالش‌های ذهنی برای افراد ایجاد می‌کند و باعث می‌شود گاهی افراد از مراجعه به روان‌درمانگر صرف‌نظر کنند. این در حالی است که تسهیل این موضوع با خدمات آنلاین پلتفرم‌ها باعث خواهد شد تا تسهیل دسترسی و تسهیل پیدا کردن روان‌درمانگر به افزایش استفاده از خدمات سلامت روان منجر شده است.»
او با تاکید بر اینکه در حال حاضر به هیچ عنوان وضعیت مناسبی در حوزه سلامت روان در کشور نداریم گفت: «ما به دلیل مشکلات و چالش‌هایی که با آن روبرو هستیم به هیچ عنوان وضعیت مناسبی نداریم. از همین رو اگر این خدمات تحت پوشش بیمه قرار نگیرد و با کمک مراجع و نهادهای مرتبط دسترس‌پذیری برای مردم ساده‌تر نشود، وضعیت بسیار بحرانی را پیش رو خواهیم داشت و تاثیرات آن را در بلند مدت در مسائل گوناگونی از تربیت فرزند تا ارتباطات بین‌فردی و حتی ارتباطات کاری شاهد خواهیم بود.»
مراحلی که مشاوران آنلاین باید از آن عبور کنند
به هر روی چالش‌های ورود هر شاخه‌ای از زندگی روزمره به حوزه تکنولوژی کم نیست؛ خدادادی در پاسخ به این پرسش که در این مدت دکتر ساینا چه چالش‌هایی را تجربه کرده است نیز گفت: «رگولاتوری بسیار پررنگ شده و یکی از چالش‌های ما ترک فعل یا به عبارتی عدم عمل به وظایف نهادهای تصمیم‌گیر و اثر‌گذار است. در حقیقت می‌توان گفت از طرف سیاست‌گذاری‌ها با چالشی جدی مواجه نشدیم، اما عدم اجرای تصمیمات در بعضی حوزه‌ها ما را دچار مشکلاتی کرده است.»
دکتر ساینا در ابتدا و پیش از ورود روانشناسان به این پلتفرم مدارک لازم را از آنها دریافت می‌کند. مدیرعامل دکتر ساینا با تاکید بر این موضوع در ادامه گفت: «افرادی که وارد پلتفرم دکتر ساینا می‌شوند باید حتما پروانه نطام روانشناسی را داشته باشند. از همین رو هیچ فردی بدون داشتن این پروانه امکان فعالیت در دکتر ساینا را ندارد. از همین رو بعد از بررسی کامل مدارک تحصیلی و نظام روانشناسی، مصاحبه‌ای با هیات علمی دکتر ساینا برگزار شده و در پی قبولی فرد در این مصاحبه یک دوره آموزشی و در مرحله بعد دوره آزمایشی را روان‌درمانگر می‌گذراند.»
او با توضیح درباره ادامه روند حضور پزشکان و روان‌درمانگران در دکتر ساینا گفت: «در نهایت با گذر از همه این مراحل به طور دائم امکان فعالیت در دکتر ساینا را خواهند داشت. البته همه پزشکان و همچنین مشاوران و روان‌درمانگران به شکل دوره‌ای هم از طرف دکتر ساینا عملکردشان مورد ارزیابی و تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. از همین رو باید همه استانداردهای دکتر ساینا را برای ادامه همکاری با این پلتفرم داشته باشند.»
خدادادی همچنین در ادامه با اشاره به اینکه حوزه خدمات سلامت روان پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، در توضیح اینکه مراجعان باید در صورت نیاز به روانپزشک مراجعه کنند، گفت: «در صورتی بیمار نیاز داشته باشد و پیچیدگی و لایه‌های مشکلات او متفاوت باشند نیاز دارد که به روانپزشک هم مراجعه کند و از این طریق امکان دریافت خدمات تخصصی‌تر برای او ممکن شود.»
اثر مشاوره آنلاین بر بهداشت روانی
«امین دولتی»، بنیانگذار مشورپ درباره اثرگذاری مشاوره‌های آنلاین بر افزایش سلامت روان جامعه به دیجیاتو گفت: «موضوعی که باید به آن توجه کرد این است که در دنیای امروز افراد و قوانین بر شکل‌گیری نیازها، کسب‌وکارها و مطالبات نقشی مثل گذشته ندارند. در حال حاضر این نیاز مردم است که در نهایت خدمات را ارزشمند می‌کند.»
او با اشاره به اینکه نگاهی به روند رشد مشاوره‌های آنلاین در چند سال گذشته چه در ایران و چه در کشورهای خارجی بیانگر نیاز و اقبال جامعه به این حوزه است، گفت: «نیاز مردم روز به روز منجر به رشد روانشناسی آنلاین شده است. این موضوع در حالی است که تعداد قابل توجهی از اساتید روانشنانسی فقط مشاوره حضوری را قبول داشتند و اتفاقا حالا برترین اساتید روانشناسی به دلیل مشکلات پاندمی کرونا به مشاوره‌های آنلاین رو آورده‌اند.»
به اعتقاد دولتی کرونا نقش کاتالیزور رابرای مشخص کردن نیازهای پنهان انسان داشت. از همین رو او در توضیح اثر این پاندمی جهانی بر استفاده از خدمات مشاوره روانشناسی گفت: «در گذشته به قدری شلوغ بودیم که کمتر متوجه مشکلات خود می‌شدیم. اما بحران کرونا نشان داد که ۲۵ درصد افراد جامعه با مشکلاتی در حوزه روانشناسی مواجه هستند. برررسی‌های ما نشان داده که مراجعه به بخش روانشناسی ۳۰ درصد رشد داشته. آمار وزارت بهداشت نیز حدودا همین ۳۰ درصد را بیان کرده است.»
چالشی به نام ناآشنا بودن مردم با پلتفرمهای سلامت روان
بنیانگذار مشورپ با تاکید بر اینکه همه اپ‌ها علاقه‌مند هستند که به عنوان یک پلتفرم جایگاه و سرویسشان مشخص باشد. درباره دغده پلتفرمهای حوزه سلامت گفت: «ما همه تلاش خود را می‌کنیم که همه استانداردهای داخلی و حتی بین‌المللی را در حوزه ارائه خدمات رعایت کنیم. این موضوع خیلی ساد نبوده و ما همیشه تلاش کرده‌ایم به قوانینی پایبند باشیم. اما چالش اصلی این است که بسیاری از کاربران از وجود چنین امکانی آگاهی نداشتند و همین موضوع تبدیل به چالش برای بخش سلامت روان پلتفرمهای آنلاین شده است.»
او در پاسخ به این پرسش که روند احراز هویت مشاوران در مشورپ بر چه اساسی است گفت: «تمامی روانشناسانی که در مشورپ فعالیت می‌کنند علاوه بر عضویت در سازمان نظام روانشناسی، پروانه مشاوره از سازمان نظام روانشناسی هم دارند. این موضوع برای مشورپ بسیار جدی است و در همه مراحل مورد توجه قرار گرفته است. مصاحبه‌ها و بررسی صلاحیت انجام می شود و بعد از آن متخصصان این حوزه در مشورپ با بررسی علاقه‌مندی مشاوران درباره ورود به حوزه مشاوره آنلاین روانشناس را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در مرحله نهایی هم با دریافت مدارک قانونی و تحصیلی همکاری مشورپ آغاز می‌شود.»
دولتی همچنین با اشاره به برگزاری جلسات بین مشاوران مشورپ گفت: «مشاوران مشورپ به منظور اشتراک گذاری تجربیات و مسائل مهم کاری جلسات گروهی هم دارند. به هر روی مشاوران آنلاین باید با تکنولوژی بیشتر آشنا باشند و درک کنند که این روش سختی‌ها و تفاوت های بیشتری دارد. به هر حال مشاوره حضوری ساده‌تر است و در مشاوره آنلاین کار سخت تر می‌شود.»
او با تاکید بر اینکه متاسفانه تعداد مشاوران با پروانه نسبت به تعداد مردم خیلی کم است، گفت: « این موضوع برای ما خیلی مهم است که کاربران مشورپ جواب مثبت و درخوری بگیرند. کیفیت جلسات برای ما خیلی مهم است و خوشبختانه با توجه به آمار و اطلاعاتی که در دست داریم کاربران از خدمات دریافتی خود راضی بوده اند.»
دولتی درباره تفاوت عملکرد مشاوره روانشناسی و پزشکان سلامت جسم به صورت آنلاین نیز گفت: «این که مشاوره بهتر جواب بدهد یا پزشکی برمی‌گردد به سطح اختلال. ما معتقدیم اگر قرار باشد که فرد فقط با مشکل خود بشود، چه در حوزه فیزیکی و چه در حوزه روان، می‌تواند یکسری آشنایی و پل ارتباطی اولیه باشد. در این روند ارتباط آنلاین خیلی کمک می کند. اما همان‌طور که سرطان را به شکل آنلاین نمی‌توان مورد بررسی کامل قرار داد اختلالات روانی پیچیده نیز گاهی نیاز به مراجعه حضوری دارند.»
نشستن در خانه برای سلامت جسم و روان
حالا که برای بهبود شرایط پاندمی کرونا چاره‌ای نیست مگر کاهش ارتباطات اجتماعی تا جای ممکن، هر یک از مسیرهای تکنولوژی به نوعی راهشان را به زندگی باز کرده‌اند. خدمات نوآورانه در دنیای امروز راهی شده تا در شرایطی که می‌دانیم سلامت روان جامعه به دلایل بسیار دچار اختلال شده راهی برای بهبود سلامت روان خود و البته با کاهش هزینه پیدا کنیم. پلتفرمهای آنلاین ارائه خدمات سلامت بیش از هر زمان دیگری بعد از پاندمی کرونا به تغییر سبک زندگی کمک کردند. آن هم در شرایطی که انسان امروز منزوی‌تر و گوشه‌گیر‌تر از همیشه شده و چاره‌ای جز خانه‌نشینی ندارد.