غفلت از بازار هزار میلیاردی آنغوزه / گیاهی که بین ۶۰ تا ۹۰ دلار ارزش دارد

این گیاه کمیاب تنها در نقاط معدودی از جهان از جمله ایران رشد می کند. استان خراسان رضوی یکی از نقاط کشور است که برخوردار از این ثروت طبیعی است؛ آن هم مرغوب ترین و پرطرفدارترین نوع آنغوزه، یعنی آنغوزه شیرین. همین موضوع منجر به ارزش اقتصادی این گیاه شده است به طوری که هر کیلوگرم از شیرابه آن بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان ارزش اقتصادی دارد. بیش از ۹۰ درصد ماده خام این گیاه به خارج از کشور صادر می شود، آن هم به صورت فله و بدون آن که نشانی از صادرات ایران بر آن درج شده باشد. بیشترین آنغوزه ایران با واسطه دلالان افغانستانی به هندوستان صادر می شود. هند و دیگر کشورهای خارجی نیز این محصول خطه خراسان را پس از فراوری به نام خود به دیگر نقاط جهان صادر می کنند. محصولی که رنج برداشت آن را از تیر تا مهر دامداران و کشاورزان استان به دوش می کشند و سود عظیم اش نصیب سوداگران خارجی می شود. آن هم به دلیل قصور دستگاه های متولی که برنامه ریزی و اقدام مناسبی برای فراوری این محصول در داخل انجام نداده اند به طوری که بنا به اظهارات معاون فنی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری استان بستر فراوری این محصول در داخل فراهم نیست و هنوز هیچ دستگاه و سازمانی برای فراوری آن درخواست نکرده است.

پیرو پیگیری ممنوعیت جلوگیری از صادرات خام این محصول به منظور فراوری آن در داخل، مسئولان سازمان منابع طبیعی استان اظهار می کنند که نظارت بر صادرات این محصول به عهده منابع طبیعی نیست و تنها نظارت بر تولید و کاشت آن را به عهده دارند. چندی پیش نیز مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان جنگل های کشور در این باره نیز اظهار کرده بود:« این بهره برداری چه در داخل به فروش برسد و چه به خارج صادر شود از لحاظ قانونی به منابع طبیعی ارتباط ندارد و برای جلوگیری از خام فروشی باید دستگاهی مثل وزارت صمت، وزارت بهداشت و درمان و سرمایه گذار و…. وارد عمل شود و فراوری کند و در این خصوص در صورت نیاز مصرف داخلی جهت فراوری، دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی باید جلوی صادرات را بگیرد و صدور محصول مورد نیاز داخلی را ممنوع اعلام کند و به مصرف داخلی برساند». درخصوص پیگیری این موضوع که برای فراوری این محصول استانی بالاخره کدام سازمان باید پاسخ گو باشد به گفت و گو با مسئولان مربوط پرداختیم که در نتیجه آن هر یک توپ را به زمین دیگری انداختند و این ابهام که در داخل استان کدام نهاد دولتی باید برای فراوری این محصول اقدام کند، همچنان پابرجاست.

در داخل هیچ دستگاهی متقاضی فراوری آنغوزه نیست

معاون فنی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان درباره صادرات این محصول می گوید:« این محصول به نقاط مختلف صادر می شود قبلا آنغوزه به کشورهای اروپایی هم صادر و در جواهرسازی به عنوان چسب برای سنگ های قیمتی مانند الماس استفاده می شده ، اما عمده صادرات آن به هند است. در واقع از زمان هخامنشیان این محصول به هند صادر می شده است در هند هم فراوری خاصی روی آن انجام نمی شود بلکه بیشتر با دیگر گیاهان مخلوط و به عنوان ادویه مصرف می شود. هند برای جلوگیری از تقلب بحث خرید خام این محصول را مد نظر دارد. البته هم اکنون به دلیل این که وضعیت گمرکی افغانستان راحت تر است، تاجران افغانستانی این محصول را بهتر خریداری می کنند». وی تصریح می کند:« سازمان جنگل ها بارها در رسانه ها و انجمن ها درخواست کرده و بارها خود استان مستقیم وارد شده است و از خارج از کشور کارشناس خواستیم که فراوری محصول در ایران اتفاق بیفتد، اما چون مطالبه گری برای این کار در ایران نیست، صادر می شود. مصرف آن در ایران در حد استفاده برای درمان نفخ و دل درد است که محلی ها استفاده می کنند. من هنوز ندیدم سازمانی درخواست فراوری این محصول را بدهد. چون بستری برای این کار فراهم نیست به همین شکل صادر می شود. در این خصوص وزارت صمت، سازمان غذا و دارو و شرکت های دانش بنیان باید ورود کنند. وزارت صمت یا وزارت جهاد کشاورزی سازوکار خاصی انجام نداده است».

نظارت بر صادرات آنغوزه خارج از اختیارات منابع طبیعی استان است

علی شکاری، معاون فنی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان درباره چگونگی نظارت بر صادرات آنغوزه می گوید:« این که محصول در داخل مصرف یا به خارج صادر شود از عهده سازمان جنگل ها خارج است، سازمان جنگل ها فقط وظیفه کنترل و استمرار در بهره برداری را به عهده دارد. صادرات این محصول از عهده منابع طبیعی خارج است و به حوزه هایی مثل وزارت صمت، دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی و بهداشت و درمان برمی گردد». وی می افزاید:« این موضوع که سازمان جنگل ها می تواند جلوی صادرات خام را بگیرد، این گونه نیست. ما فقط در این خصوص مجوز می دهیم که بهره برداری اصولی بوده است و دامدارانی که برداشت می کنند، موظف اند تضمین کنند این محصول از بین نرود. در واقع منابع طبیعی نظارت بر تولید و کاشت را به عهده دارد و ما تایید می کنیم این محصول تحت نظارت ما انجام شده یا خیر. بنابراین اگر تحت نظارت ما نباشد، قاچاق محسوب می شود. ما در استان برای صادرات ورود نمی کنیم. خود دفتر توسعه وزارت کشاورزی مجوز صادرات برای بازرگان صادر می کند». شکاری درباره میزان قاچاق این محصول در داخل استان بیان می کند:« از آن جا که کنترل ما زیاد است و خود دامداران روی این موضوع حساسیت دارند بحث قاچاق در استان منتفی است و آماری در بحث تخلف در این حوزه وجود ندارد».

بین ۶۰ تا ۹۰ دلار ارزش اقتصادی هر کیلوگرم آنغوزه استان

وی با اشاره به ارزش اقتصادی آنغوزه خاطر نشان می کند: «در کشور چهار گونه آنغوزه داریم که به دو نوع تلخ و شیرین تقسیم می شود. نوع تلخ آن در کرمان، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان و فارس برداشت می شود. در خراسان آنغوزه شیرین تولید می شود که ارزش اقتصادی هر کیلوگرم آن حدود ۸۰ تا ۹۰ دلار است در حالی که آنغوزه تلخ بین ۴۰ تا ۵۰ دلار ارزش دارد.عمده تولیدات ما در نیشابور ، کوه سرخ، درگز ، قوچان و بخشی از حاشیه های مشهد است. این روزها دامداران و کشاورزان در حال برداشت آنغوزه هستند.فصل برداشت آنغوزه ماه های تابستان است. همزمان که این محصول را برداشت می کنند برای همان سال باید کشت و محافظت را هم انجام دهند ».شکاری می افزاید:« من خواهشمندم شرکت های دانش بنیان، بهداشت و درمان و وزارت صمت به بحث فراوری این محصول ارزشمند بپردازند چرا که به دلیل قیمت و ارزش اقتصادی بالا برای کشور ارزآوری دارد و منبع درآمد خوبی برای دامداران می شود».

مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی پاسخ گو نبود

با توجه به این که وزارت جهاد کشاورزی نظارت بر صادرات این محصول را به عهده دارد، برای پیگیری این موضوع از سازمان جهاد کشاورزی استان بارها با حمید جنتی، مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تماس گرفتیم، اما وی پاسخی نداد. در نتیجه رایزنی های مکرر خراسان برای شفاف سازی این موضوع به گفت و گو با عباس ابوالفضلی، کارشناس توسعه بازرگانی جهاد کشاورزی استان پرداختیم. وی در این باره بیان می کند:« گیاهان دارویی چون از مراتع برداشت می شود مسئولیت اش با سازمان منابع طبیعی است و فقط گیاهان زراعی و باغی به عهده جهاد کشاورزی است بنابراین صادرات گیاهان دارویی به وزارتخانه مربوط می شود، اما در استان با منابع طبیعی و آبخیزداری است. این سازمان به برداشت کنندگان پروانه بهره برداری می دهد. بعد از بهره برداری، پروانه حمل می دهد و بر اساس میزان تولید هر کیلوگرم حق مالکانه دریافت می کنند که همه این ها با منابع طبیعی است».

۱۱۱ هزار هکتار سطح زیر کشت زراعی آنغوزه استان

غلام حسین ساربان، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی درباره گیاه آنغوزه می گوید:« فصل برداشت آنغوزه از سال چهارم یا پنجم بستگی به رشد گیاه به مدت سه تا چهار ماه از تیر تا مهر به طول می انجامد و در هر هکتار حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم صمغ به دست می آید. آنغوزه خراسان از نوع شیرین است.هم اکنون قیمت هر کیلوگرم شیره آنغوزه در کشور بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است که به هندوستان صادر می شود. سطح زیرکشت زراعی آنغوزه در آمار سال ۹۹ به میزان ۱۱۱ هزار و ۲۷۵ هکتار است که اغلب با همکاری اداره کل منابع در تعدادی از شهرستان ها در اراضی شیبدار به صورت دیم اقدام به کشت شده است.شایان ذکر است که بخش اعظم آنغوزه در عرصه طبیعی تولید می شود. تجارت این محصول به صورت خام به کشور هندوستان است و سرمایه گذاری در جهت تولید دارو و صنعت فارماکولوژی به دلیل جلوگیری از خام فروشی ضرورت دارد».

برای جلوگیری از خام فروشی بخش خصوصی باید وارد عمل شود

محمدعلی امیرفخریان، رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی می گوید:« سیاست وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت بر صادرات کالا با ارزش افزوده بالاتر و جلوگیری از خام فروشی است. برای این مهم ابتدا باید صنایع تبدیلی مرتبط ایجاد و سپس با وضع محدودیت و با عوارض برای صادرات اقلام خام از آن ها حمایت کرد. البته شایان ذکر است که وزارت جهاد کشاورزی و به ویژه صنایع کشاورزی این وزارت هم در این مهم مسئول هستند که بالطبع سیاست های آن ها هم در همین زمینه است. بدیهی است برای انجام این مهم باید بخش خصوصی وارد عمل شود و قطعا دستگاه های مرتبط همکاری و مساعدت لازم را برای آن ها خواهند داشت و در صورت ضرورت می‌توان از ظرفیت های ایجاد شده مانند ستاد تسهیل برای پیشبرد سریع تر و رفع مشکلات آن ها بهره جست».

وی درباره قاچاق این محصول می گوید:« یکی از راه‌های صادرات آنغوزه به صورت کالای همراه مسافر است و باید توجه داشت که صادرات از طریق مسافر قاچاق تلقی نمی‌شود».

رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که در بحث نظارت بر صادرات آیا سازمان صمت می تواند ورود کند یا خیر،خاطر نشان می کند:« اصولا براساس قانون انتزاع موارد مرتبط با محصولات کشاورزی با جهاد کشاورزی است اما درصورت بروز مشکلات صادرکنندگان این اقلام می‌توانند مسائل را با سازمان صمت نیز مطرح کنند تا از طریق کارگروه توسعه صادرات استان که جهاد کشاورزی نیز در آن عضو است بررسی و تصمیمات لازم برای آن اتخاذ شود».

۲۳۲۳