تک‌نگاری | یحیی سنوار؛ روح مقاومت، فرمانده طوفان
تک‌نگاری | یحیی سنوار؛ روح مقاومت، فرمانده طوفان
رسول سلیمی: یحیی ابراهیم سنوار، ملقب به «ابو ابراهیم»، از دل خاک و محرومیت اردوگاه خان یونس برخاست؛ مردی که زندگی‌اش با مبارزه برای فلسطین پیوند خورده بود و با شهادتش در ۱۷ اکتبر ۲۰۲۴ در تل‌السلطان رفح، نه تنها پایانی بر یک زندگی، بلکه آغازی برای یک اسطوره رقم زد. او که در ۲۹ اکتبر ۱۹۶۲ در میان آوارگی و فقر به دنیا آمد، با طوفان الاقصی، دفتر تازه ای در تاریخ فلسطین باز کرد تا آنجا بسیاری از تحلیلگران، سرآغاز تغییر نظم خاورمیانه را از فردای این عملیات می دانند. اما چگونه زندگی و شهادت یحیی سنوار بر وقایع خاورمیانه اثر گذاشت؟
ایستادگی در برابر طوفان دشمن
روز ۱۷ اکتبر ۲۰۲۴، منطقه تل‌السلطان در رفح شاهد آخرین نبرد یحیی سنوار بود. پس از ماه‌ها تعقیب و گریز، نیروهای ویژه اسرائیلی، محل اختفای او را شناسایی کردند. سنوار که پس از عملیات طوفان الاقصی در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به هدف شماره یک اسرائیل تبدیل شده بود، در تونل‌ها و میان رزمندگانش، نبض مقاومت را هدایت می‌کرد؛ اما آن روز، سرنوشت او را به میدان رویارویی مستقیم کشاند.
بر اساس گزارش‌های منتشرشده توسط «هاآرتص»، عملیات با حمله هوایی آغاز شد که ساختمانی را هدف قرار داد که سنوار در آن پناه گرفته بود. پس از بمباران، نیروهای زمینی وارد عمل شدند. تصاویر پهپادی، که بعداً توسط ارتش اسرائیل منتشر شد، لحظه‌ای تاریخی را ثبت کردند: سنوار با لباس ساده رزمی و کلاشینکفی در دست، از زیر آوار بیرون آمد. او زخمی بود، دست چپش خونریزی داشت و گرد و غبار صورتش را پوشانده بود، اما نگاهش همچنان به سوی دشمن بود.
یکی از سربازان اسرائیلی حاضر در عملیات به «یدیعوت آحارونوت» گفت: «او مثل روح بود؛ با اینکه زخمی بود، شلیک می‌کرد و ما را وادار به عقب‌نشینی کرد.» سنوار در آن لحظات آخر، با شلیک به سوی نیروهای دشمن، آخرین گلوله‌هایش را مصرف کرد. سپس، یک موشک هدایت‌شونده از پهپاد، او را به شهادت رساند. جسدش در میان ویرانه‌ها، با همان سلاح در دست، آرام گرفت. شبکه «الجزیره» در گزارشی نوشت: «سنوار تا آخرین نفس جنگید و مرگش، نه پایانی بر مقاومت، بلکه پیامی به اسرائیل بود که رهبران فلسطین با خون خود راه را هموار می‌کنند.»
تأثیر انتشار فیلم شهادت بر افکار عمومی فلسطینی‌ها
انتشار فیلم شهادت یحیی سنوار توسط ارتش اسرائیل، که با هدف نمایش پیروزی انجام شد، نتیجه‌ای معکوس داشت و تأثیری عمیق بر افکار عمومی فلسطینی‌ها گذاشت. این تصاویر، که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان و به‌ویژه در فلسطین اشغالی آن را تماشا کردند، موجی از احساسات متضاد را برانگیخت: اندوه عمیق از فقدان یک رهبر و غرور بی‌پایان از شجاعت او. در غزه، یک مادر فلسطینی در خان یونس به «المیادین» گفت: «وقتی او را دیدم که با سلاح در دست ایستاده، احساس کردم پسرم است که شهید شده.» این حس، سنوار را از یک فرد به نمادی برای کل ملت تبدیل کرد.
در همین راستا تحلیلگران، انتشار فیلم لحظه شهادت یحیی سنوار را مبتنی بر سه نظریه تحلیل کردند. بر اساس نظریه «کاشت» جرج گربنر، رسانه‌ها با تکرار پیام‌های خاص، ادراک مخاطبان را از واقعیت شکل می‌دهند. پخش مکرر فیلم شهادت سنوار در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها، تصویری از او به‌عنوان یک قهرمان شکست‌ناپذیر در ذهن فلسطینی‌ها، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، کاشت. این تکرار، به‌ویژه برای نسلی که در معرض خشونت و محاصره بزرگ شده‌اند، مقاومت را به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از هویتشان تثبیت کرد. یک معلم در غزه به «الجزیره» گفت: «بچه‌ها پس از دیدن فیلم، مرتب از سنوار حرف می‌زنند؛ برای آن‌ها، او کسی است که حتی مرگ هم نتوانست شکستش دهد.»
از سوی دیگر، نظریه «قاب‌بندی» توضیح می‌دهد که چگونه ارائه فیلم توسط اسرائیل، که قصد داشت سنوار را یک دشمن شکست‌خورده نشان دهد، در ذهن فلسطینی‌ها به قابی متفاوت تبدیل شد. در حالی که اسرائیل او را «تروریستی حذف‌شده» معرفی کرد، فلسطینی‌ها او را «شهیدی ایستاده» دیدند. یک فعال سیاسی در رام‌الله به «بی‌بی‌سی عربی» گفت: «شاید با سیاست‌هایش موافق نبودم، اما نمی‌توانم شجاعتش را انکار کنم.» این تغییر قاب، به‌ویژه در ذهن کودکان و نوجوانان، سنوار را به الگویی تبدیل کرد که مرگش نه پایان، بلکه آغاز یک مبارزه بزرگ‌تر بود.
در فضای مجازی نیز کاربران فلسطینی با هشتگ‌هایی چون #سنوار_شهید و #مقاومت_زنده_است، این روایت را تقویت کردند. یک کاربر در X نوشت: «اسرائیل فکر می‌کرد با این فیلم ما را می‌شکند، اما سنوار به ما آموخت که مرگ هم می‌تواند پیروزی باشد.» از منظر نظریه «انتشار نوآوری» ، این واکنش‌ها نشان داد که فیلم به‌عنوان یک پیام قدرتمند، به‌سرعت در میان جامعه فلسطینی منتشر شد و کودکان و نوجوانان، به‌عنوان پذیرندگان اولیه، آن را به بخشی از فرهنگ مقاومت تبدیل کردند. این تأثیر، ذهن نسل جوان را به سمتی سوق داد که مبارزه را نه یک انتخاب، بلکه یک وظیفه مقدس ببینند.
آینده حماس بعد از سنوار چه خواهد شد؟
شهادت یحیی سنوار نه تنها پایانی بر زندگی یک فرمانده برجسته بود، بلکه نقطه عطفی بود که حماس را از وابستگی به یک رهبر کاریزماتیک به سوی تثبیت یک اسطوره جمعی هدایت کرد. سنوار، که پس از ترور اسماعیل هنیه به رهبری دفتر سیاسی حماس انتخاب شده بود، در مدت کوتاه رهبری‌اش، وحدت بی‌سابقه‌ای میان شاخه‌های سیاسی و نظامی این گروه ایجاد کرد. انتخاب او از قلب غزه محاصره‌شده، پیامی روشن به اسرائیل بود: «مقاومت هرگز شکسته نمی‌شود.» اما شهادتش، که با انتشار تصاویر پهپادی از ایستادگی او تا آخرین نفس همراه شد، حماس را به مرحله‌ای فراتر از یک سازمان نظامی-سیاسی برد و آن را به نمادی از فداکاری و پایداری تبدیل کرد.
در همین راستا یکی از اعضای ارشد حماس در غزه به «الشرق‌الاوسط» گفت: «سنوار با مرگش، حماس را قوی‌تر کرد. او نشان داد که رهبری، نه در زنده ماندن، بلکه در فداکاری برای آرمان است.» این گفته ریشه در واقعیتی دارد که آمار و رویدادها تأیید می‌کنند. پس از شهادت سنوار، گزارش‌های میدانی از غزه نشان داد که در هفته‌های بعد، درخواست‌ها برای پیوستن به گردان‌های عزالدین قسام، شاخه نظامی حماس، بیش از ۳۰ درصد افزایش یافت. این افزایش، که توسط شبکه «الاقصی» گزارش شد، نتیجه مستقیم تأثیر اسطوره‌ای سنوار بود که در فیلم شهادتش متبلور شده بود؛ مردی که زخمی و تنها، با سلاحی در دست، در برابر دشمن ایستاد.
تحلیلگران نظامی نیز این تحول را تأیید می‌کنند. «جاناتان کانریکوس»، کارشناس نظامی در «فارن پالیسی»، در مقاله‌ای نوشت: «شهادت سنوار، حماس را به سمت استراتژی‌های تهاجمی‌تر سوق خواهد داد. او با مرگش، پیامی به اسرائیل فرستاد که این گروه تسلیم نمی‌شود و از هر ضربه، نیرومندتر برمی‌خیزد.» این پیش‌بینی با فکت‌های تاریخی همخوانی دارد؛ پس از ترور شیخ احمد یاسین، بنیانگذار حماس، در سال ۲۰۰۴، این گروه نه تنها فروپاشید، بلکه با عملیات‌هایی چون «انتفاضه دوم» قدرت خود را بازسازی کرد.
از سوی دیگر اگرچه در کوتاه‌مدت، حماس با چالش جانشینی روبه‌رو شد، اما میراث سنوار این تهدید را خنثی کرد. بر اساس بیانیه رسمی حماس در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۴، شورای مشورتی این گروه در کمتر از ۴۸ ساعت پس از شهادت او تشکیل جلسه داد و قول داد که راه سنوار را با «وحدت و استقامت» ادامه دهد. این سرعت عمل، که با انتخاب سریع او پس از هنیه نیز دیده شده بود، نشان‌دهنده انسجام ساختاری حماس است که از اسطوره‌سازی رهبرانش تغذیه می‌کند. «ابوعبیده»، سخنگوی قسام، در سخنرانی ۱۹ اکتبر ۲۰۲۴ اعلام کرد: «فرمانده ما رفت، اما هر رزمنده قسام، یک سنوار است.» این نقل‌قول، که به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی فلسطینی دست‌به‌دست شد، بیانگر تبدیل سنوار از یک فرد به یک ایده بود که در دل رزمندگان ریشه دوانده است.
مقاومت فلسطین در مسیر آینده: از خون به قیام
شهادت سنوار و نمایش آن، مقاومت را به مرحله‌ای جدید هدایت کرد. «خالد مشعل» در مراسم یادبود گفت: «او با شهادتش، به ما آموخت که مقاومت با اراده پیروز می‌شود.» این واقعه حمایت منطقه‌ای را تقویت کرد و یک مقام ایرانی به «پرس تی‌وی» گفت: «سنوار یک فرمانده بود که خونش، اتحاد محور مقاومت را مستحکم‌تر کرد.» غزه، به لطف میراث سنوار، به کانون مبارزه تبدیل خواهد شد.
یحیی سنوار، از کودکی در خان یونس تا شهادت در رفح، زندگی‌اش را وقف فلسطین کرد. او که ۲۳ سال در زندان‌های اسرائیل مقاومت کرد و پس از آزادی، طوفان الاقصی را به راه انداخت، با شهادتش مشعلی شد که راه آزادی را روشن نگه داشت. انتشار فیلم شهادتش، نه تنها پایانی بر زندگی او نبود، بلکه آغازگر موجی از انگیزه و اتحاد در میان فلسطینی‌ها شد.
ترور فرماندهان و خلق اسطوره‌ها: سنوار، الگویی برای نسل آینده
ترور فرماندهان حماس، از جمله یحیی سنوار، به جای تضعیف مقاومت، آن‌ها را به اسطوره‌هایی تبدیل کرده است که نسل‌های آینده را الهام می‌بخشند. فیلم شهادت سنوار، که او را در حال نبرد تا آخرین نفس نشان می‌داد، در ذهن کودکان و نوجوانان فلسطینی حک شد. دکتر حسام ابوغزاله، جامعه‌شناس فلسطینی، به «الاقصی» گفت: «کودکان غزه وقتی سنوار را دیدند که زخمی اما تسلیم‌نشده ایستاده، فهمیدند که مقاومت یعنی چه.» یک معلم در خان یونس به «رویترز» گفت: «دانش‌آموزانم پس از دیدن فیلم، نقاشی‌هایی از سنوار کشیدند که او را با اسلحه در دست، در برابر تانک‌ها نشان می‌داد.»
در اردوگاه‌های پناهندگان در اردن، یک نوجوان ۱۴ساله به نام احمد به «الجزیره» گفت: «می‌خواهم مثل سنوار باشم؛ او به ما یاد داد که حتی اگر بمیریم، باید سربلند بمیریم.» «عزام تمیمی»، تحلیلگر فلسطینی، در «میدل ایست آی» نوشت: «اسرائیل با کشتن سنوار، او را به الگویی ابدی تبدیل کرد»
در یک تحلیل نهایی، با اتکا به نظریه «بازتولید قدرت از طریق مقاومت»، حذف رهبران، هویت جمعی را تقویت می‌کند. رئالیست ها استدلال می‌کند که این ترور، چرخه تنش را تشدید کرده و نظریه «جنگ نامتقارن» بیانگر تبدیل سنوار به نماد جنگ روانی است. این اسطوره‌سازی، مبارزه را متوقف نخواهد کرد، بلکه آن را با انگیزه نسل جوان ادامه خواهد داد. چه آنکه «ابوعبیده»، سخنگوی قسام نیز گفت: «هر فرمانده‌ای که می‌رود، هزاران نفر جای او را می‌گیرند.» سنوار، شبحی بود که با مرگش جاودانه شد و فلسطین را به پیروزی نزدیک‌تر کرد.
۲۱۳
