رسول سلیمی: سفر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی و برادر محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، به تهران، در آستانه دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده در رم، رویدادی بی‌سابقه در روابط ایران و عربستان بود. این سفر، که بلندپایه‌ترین دیدار یک مقام سعودی از ایران پس از توافق احیای روابط دیپلماتیک در سال ۲۰۲۳ محسوب می‌شود، توجه منطقه‌ای و بین‌المللی را به خود جلب کرد. خالد بن سلمان، که از سال ۲۰۲۲ به‌عنوان وزیر دفاع و یکی از چهره‌های کلیدی در سیاست‌گذاری نظامی و امنیتی عربستان فعالیت می‌کند، با استقبال رسمی سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان، وارد تهران شد.
چه آنکه روابط ایران و عربستان پس از قطع در سال ۲۰۱۶، با توافق میانجی‌گری‌شده چین احیا شد. این توافق، که به بازگشایی سفارتخانه‌ها و تبادل سفرهای دیپلماتیک منجر شد، نقطه عطفی در کاهش تنش‌های منطقه‌ای بود. سفر خالد بن سلمان، که «نخستین سفر یک مقام ارشد سعودی پس از دهه‌ها» به ایران بود، در زمانی انجام شد که دور اول مذاکرات ایران و آمریکا در عمان «مثبت و سازنده» توصیف شده است. این مذاکرات، که با میانجی‌گری عمان و با حضور عراقچی و استیو ویتکاف برگزار شد، زمینه را برای دور دوم در رم فراهم کرد. همزمان، سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به تهران و دیدارش با عراقچی، و سفر بعدی عراقچی به مسکو، نشان‌دهنده دیپلماسی پویای ایران بود.
جایگاه خالد بن سلمان در عربستان چیست؟
خالد بن سلمان، برادر کوچک‌تر محمد بن سلمان، از چهره‌های کلیدی در ساختار قدرت عربستان است. او که پیش‌تر سفیر عربستان در آمریکا (۲۰۱۷-۲۰۱۹) بود، روابط نزدیکی با مقامات آمریکایی، از جمله دونالد ترامپ، دارد. خالد در سال ۲۰۲۲ به‌عنوان وزیر دفاع منصوب شد و در سیاست‌گذاری نظامی و امنیتی نقش محوری دارد. او همچنین در مذاکرات منطقه‌ای، از جمله با عراق و یمن، فعال بوده و به‌عنوان نماینده محمد بن سلمان در مسائل حساس عمل می‌کند.
او همچنین به‌عنوان وزیر دفاع، مسئول اجرای سیاست‌های نظامی عربستان، از جمله نوسازی ارتش و همکاری با آمریکا، است. خالد بن سلمان در ۲۰۲۱ با مارک اسپر، وزیر دفاع آمریکا، درباره همکاری‌های راهبردی گفت‌وگو کرده و دیدار با سردار باقری نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد کانال نظامی مستقیم با ایران بود، که برای جلوگیری از درگیری‌های غیرمترقبه حیاتی است.
خالد به‌عنوان برادر ولیعهد، نماینده دیدگاه‌های محمد بن سلمان است، که «حاکم دوفاکتوی عربستان» خوانده می‌شود. ناظران سیاسی او را «بلندپایه‌ترین مقام سعودی» در این سفر خواندند، که نشان‌دهنده اعتماد بن سلمان به اوست. این سفر، که پس از گفت‌وگوی تلفنی بن سلمان با پزشکیان انجام شد، اجرای پیشنهادات ولیعهد برای همکاری منطقه‌ای بود.
در چنین شرایطی تجربه خالد به‌عنوان سفیر در آمریکا و دیدار با مقاماتی مانند جیک سالیوان و آنتونی بلینکن، او را به گزینه‌ای مناسب برای مذاکرات حساس تبدیل کرده است. ، این تجربه در تهران به او امکان داد تا با اطمینان دیپلماتیک عمل کند و پیام‌های پیچیده را منتقل نماید.
اهداف سفر برادر بن سلمان به ایران
۱. تقویت روابط نظامی و امنیتی
وزارت دفاع عربستان هدف سفر را «بررسی روابط دوجانبه و موضوعات مورد علاقه مشترک» اعلام کرد. رسانه ها گزارش دادند که توسعه مناسبات دفاعی و همکاری‌های منطقه‌ای از محورهای گفت‌وگو با مقامات عالی جمهوری اسلامی بود. این هدف در راستای توافق ۲۰۲۳ برای کاهش تنش است. خالد بن سلمان، که پیش‌تر به مواضع ضدایرانی شهرت داشت، با تغییر سیاست ریاض به سمت تعامل، به دنبال ایجاد کانال‌های ارتباطی مستقیم با مقامات نظامی ایران بود. دیدار با سردار باقری، نشان‌دهنده تمرکز بر اعتمادسازی نظامی بوده است.
۲. همکاری در مبارزه با تروریسم
این در حالی است که مبارزه با تروریسم یکی از محورهای گفت‌وگو بود. پس از حملات ۲۰۱۹ به تأسیسات آرامکو، که عربستان ایران را متهم کرد، دو کشور در مذاکرات بغداد (۲۰۲۱) توافق کردند تنش‌ها را کاهش دهند. خالد بن سلمان، که در آن زمان معاون وزیر دفاع بود، در این مذاکرات نقش داشت. سفر او به تهران فرصتی برای توافق بر سر همکاری‌های ضدتروریستی، به‌ویژه در برابر گروه‌هایی مانند داعش در سوریه و عراق، تمرکز کنند.
۳. گسترش روابط اقتصادی و سیاسی
چه آنکه که مسائل اقتصادی، از جمله همکاری در اوپک و تجارت منطقه‌ای، در دستور کار بود. خالد بن سلمان، به‌عنوان نماینده محمد بن سلمان، که «نخست‌وزیر و معمار نظم جدید خاورمیانه» خوانده می‌شود، به دنبال تعمیق روابط اقتصادی با ایران بود. این هدف با تماس تلفنی پزشکیان و بن سلمان، که مبنای سفر ارزیابی می شود، همخوانی دارد.
پیام ثبات و صلح به کشورهای منطقه
۱. هماهنگی در مسائل منطقه‌ای
تحلیلگران معتقدند تحولات غزه، سوریه، لبنان، و یمن از موضوعات مورد بحث در این سفر بوده است. عربستان، که پس از آتش‌بس ۲۰۲۳ در یمن به دنبال صلح پایدار است، نگران نفوذ ایران در این مناطق است. خالد بن سلمان، که در مذاکرات یمن نقش کلیدی داشت، به دنبال هماهنگی با ایران برای جلوگیری از تنش بود. ناظران سیاسی این سفر را «هشداری برای جلوگیری از حملات به آرامکو» خواندند، که نشان‌دهنده نگرانی ریاض از درگیری‌های احتمالی است.
۲. میانجی‌گری در مذاکرات ایران و آمریکا
در همین حال برخی کارشناسان بین الملل، احتمال میانجی‌گری عربستان در مذاکرات رم را مطرح کردند. خالد بن سلمان، با روابط نزدیک به ترامپ و تجربه دیپلماتیک در واشنگتن، می‌تواند به‌عنوان کانال ارتباطی عمل کند. تماس فیصل بن فرحان با عراقچی نشان‌دهنده حمایت ریاض از مذاکرات بود. این نقش، که با سیاست «معمار نظم جدید» بن سلمان همخوان است، به عربستان امکان می‌دهد نفوذ منطقه‌ای خود را تقویت کند.
۳. کاهش تنش با محور مقاومت
از سوی دیگر ایران از طریق محور مقاومت نفوذ منطقه‌ای دارد. عربستان، که در یمن و لبنان با این گروه‌ها رقابت دارد، به دنبال توافق با ایران برای کاهش تنش است. در این راستا «العربیه» گزارش داد که ریاض از مذاکرات هسته‌ای حمایت می‌کند، اما خواستار «شفافیت» است. خالد بن سلمان با دیدار با مقامات ایرانی، سعی کرد تعهد ایران به ثبات منطقه را تضمین کند.
اهداف سفر در سطح بین‌المللی
سفر خالد بن سلمان در آستانه مذاکرات رم، که با میانجی‌گری عمان و میزبانی ایتالیا برگزار می‌شود، نشان‌دهنده تلاش عربستان برای تأثیرگذاری بر نتیجه است. «یورونیوز» گزارش داد که این سفر همزمان با دیدار گروسی با عراقچی بود، که همکاری ایران با آژانس را تقویت کرد. خالد بن سلمان، با اطلاع از مواضع آمریکا، احتمالاً پیام‌هایی از واشنگتن منتقل کرد یا تعهد ایران به مذاکرات را ارزیابی نمود.
این در حالی است که خالد بن سلمان، که روابط نزدیکی با ترامپ دارد، ممکن است به‌عنوان میانجی غیررسمی عمل کرده باشد. با توجه به تحریم‌های جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه نفت ایران، ریاض می‌تواند نقش تعدیل‌کننده داشته باشد.
از سوی دیگر عربستان، که روابط نزدیکی با چین دارد، نگران نفوذ فزاینده پکن و مسکو در منطقه است. کارشناسان سیاسی می گویند چین حدود ۹۰ درصد نفت ایران را خریداری می‌کند و سفر خالد بن سلمان تلاشی برای تقویت جایگاه عربستان در برابر این قدرت‌ها به‌ویژه با توجه به سفر عراقچی به مسکو و حمایت روسیه از مذاکرات بود.
تاثیر سفر خالد بن سلمان بر مذاکرات ایران و آمریکا
سفر خالد بن سلمان، همراه با دیدار گروسی و سفر عراقچی به مسکو، فضای دیپلماتیک را برای مذاکرات رم تقویت کرد. «گاردین» گزارش داده که حمایت کشورهای خلیج فارس از مذاکرات، شانس موفقیت را افزایش می‌دهد. این سفر نشان داد که ایران در منطقه منزوی نیست، که می‌تواند موضع آن را در برابر آمریکا تقویت کند.
از سوی دیگر کارشناسان معتقدند تحریم‌های جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا، که هزینه‌های صادرات نفت ایران را افزایش داده، می‌تواند اعتماد ایران را تضعیف کند. خالد بن سلمان، با روابط نزدیک به ترامپ، ممکن است پیام‌هایی برای کاهش این فشار منتقل کرده باشد.
این در حالی است که احتمال میانجی‌گری عربستان، می‌تواند مذاکرات را تسهیل کند. خالد بن سلمان، با تجربه دیپلماتیک و جایگاه نظامی، می‌تواند به‌عنوان کانال ارتباطی به‌ویژه در صورت اختلاف بین ایران و آمریکا بر سر خلع سلاح هسته‌ای یا لغو تحریم‌ها. عمل کند.
ارزیابی سفر برادر بن سلمان به ایران
سفر خالد بن سلمان به تهران در چند سطح قابل ارزیابی است: این سفر از یک سو گامی برای اعتمادسازی نظامی و سیاسی بود. همکاری در مبارزه با تروریسم و مسائل اقتصادی نشان‌دهنده اراده دو کشور برای تداوم توافق ۲۰۲۳ است. جایگاه خالد به‌عنوان وزیر دفاع و برادر ولیعهد، این سفر را به نمادی از تعهد ریاض به روابط جدید تبدیل کرد.
از سوی دیگر سفر در آستانه مذاکرات رم، پیام هماهنگی منطقه‌ای را ارسال کرد. حمایت عربستان از مذاکرات، که در تماس بن فرحان با عراقچی دیده شد، نشان‌دهنده تغییر سیاست ریاض از تقابل به تعامل است. این تغییر می‌تواند ثبات در یمن، سوریه، و لبنان را تقویت کند.
این در حالی است که سفر خالد بن سلمان، همراه با دیدار گروسی و سفر عراقچی به مسکو، شبکه‌ای از حمایت برای ایران ایجاد کرد تا آنجا که دیپلماسی ایران به رهبری عباس عراقچی در وزارت خارجه کشورمان، انزوای آن را کاهش داده است. این شبکه می‌تواند موضع ایران را در رم تقویت کند، اما فشارهای آمریکا و اسرائیل همچنان تهدید است.
در چنین شرایطی سفر خالد بن سلمان بخشی از استراتژی عربستان برای ایفای نقش محوری در نظم جدید خاورمیانه است. از این رو عراقچی با استفاده از این سفر و هماهنگی با روسیه، شبکه‌ای از متحدان ایجاد کرد که می‌تواند مذاکرات رم را به نفع ایران هدایت کند.
چه آنکه دیپلماسی فعال ایران، که با سفر عراقچی به مسکو و دیدار با گروسی همراه بود، نشان‌دهنده استراتژی موفق تهران برای ایجاد جبهه متحد است. موفقیت مذاکرات رم به توانایی دو طرف در تعادل بین فشار و انعطاف بستگی دارد و سفر خالد بن سلمان گامی در این مسیر بود.
311213