زمان پیشرفت در روابط تهران ـ ریاض فرارسیده/ تداوم وضعیت فعلی خصومت‌ها را برمی‌گرداند

به گزارش سیلاد گروه بین الملل بحران در مقاله‌ای به احیای روابط بین ایران و عربستان پرداخته که در فرازهایی از آن آمده است: از وقتی که ایران و عربستان سعودی روابط خود را در مارس ۲۰۲۳ از سر گرفتند، دو رقیب سفیران خود را تعیین، سفارتخانه‌ها را راه‌اندازی کرده‌اند و دیدارهایی با مقامات ارشد انجام داده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد پیشرفت بیشتر در بحبوحه اختلافات در مورد جنبه‌های مهم روابط دیپلماتیک احیا شده، متوقف شده است.

چرا مهم است؟

همکاری آزمایشی امروز تهران و ریاض به دنبال دوره‌ای از خصومت عمیق شکل گرفته است. اگر دو کشور بر اساس قرارداد ۲۰۲۳ پیش نروند، می‌توانند به همان خصومت تند قدیم بازگردند که می‌تواند به حوادث خطرناکی مانند حمله سال ۲۰۱۹ به تاسیسات نفتی در عربستان سعودی منجر شود.

چه باید کرد؟

علیرغم اختلاف نظرها، تهران و ریاض باید اعتمادسازی را با همکاری در زمینه‌هایی مانند بهداشت، فرهنگ و محیط زیست آغاز کنند. روابط بهتر می‌تواند افزایش تعامل اقتصادی را تسهیل کند، که عربستان سعودی ممکن است در ازای تغییر در سیاست‌های هسته‌ای و منطقه‌ای ایران بدهد، اگرچه چنین پیشنهادی احتمالاً مستلزم موافقت از سوی ایالات متحده است.

بررسی اجمالی

ایران و عربستان سعودی پس از احیای روابط در توافقی با میانجیگری چین، به وضعیتی رسیده‌اند که آن خطر بازگشت به خصومت آشکار در خاورمیانه بی‌ثبات است. این توافق که در مارس ۲۰۲۳ منعقد شد، یک جدول زمانی برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک تعیین کرد، این دو بر اصول عدم مداخله متقابل و تمامیت ارضی تاکید کرده‌اند. همچنین طرفین را مجدداً به دو توافقنامه همکاری قبلی متعهد کرد و قول داد زمینه‌های جدیدی را که ممکن است با یکدیگر همکاری کنند بررسی کند. اما با گذشت بیش از یک سال، فراتر از افتتاح سفارتخانه‌ها و تسهیل حج برای زائران ایرانی، طرفین کاری برای گسترش روابط خود انجام نداده‌اند. پیشرفت مستلزم تقسیم‌کار است. در صورتی که ریاض انتظار داشته باشد که تهران ابتدا ارتباط خود را با متحدان خاورمیانه قطع کند در حالی که فاقد ضمانت‌های امنیتی است، حرکت رو به جلو امکان‌پذیر نخواهد بود. اگر ایران معتقد باشد که عربستان سعودی و متحدان عرب خلیج‌فارس به شراکت امنیتی خود با ایالات‌متحده پایان خواهند داد، نمی‌توان به موفقیت در خصوص این توافق دست یافت.

روابط بین ایران با اکثریت شیعه و عربستان سعودی با اکثریت سنی برای سال‌ها پیچیده بوده است. تهران و ریاض رقبای قدیمی هستند که هم برای هژمونی منطقه‌ای و هم برای رهبری جهان اسلام رقابت می‌کنند. آنها در چندین جنگ منطقه‌ای، از جمله اخیراً در یمن، در دو طرف مخالف بوده‌اند. آخرین قطع روابط دیپلماتیک در سال ۲۰۱۶ و پس از آن رخ داد که عربستان سعودی یک روحانی شیعه به نام شیخ نمر را اعدام کرد که باعث شد گروهی از مردم به سفارت عربستان در ایران حمله کنند. تنش‌ها پس از آغاز کمپین فشار حداکثری آمریکا علیه ایران در سال ۲۰۱۹ افزایش داشت که در حملات به زیرساخت‌های نفتی عربستان سعودی در اواخر همان سال، که ریاض و واشنگتن تهران را مقصر آن دانستند، به اوج خود رسید. اما در سال ۲۰۲۱، دو کشور گفتگوی مناسبی را با هدف کاهش تنش آغاز کردند. در ۱۰ مارس ۲۰۲۳، با فشار شدید چین، آنها توافق کردند که روابط دیپلماتیک خود را بازگردانند و برای تقویت روابط خود تلاش کنند. طی ماه‌های بعد، دو کشور سفارت‌های خود را بازگشایی کردند، در چندین مبادلات در سطوح بالا شرکت کرده و شرایطی را گسترش دادند که تحت آن ایرانی می‌توانند اماکن مقدس در عربستان سعودی vh زیارت کنند. اما از آنجایی که آنها نتوانستند به بخش‌های برجسته اختلاف رسیدگی کنند، پیشرفت‌ها کند شد. از منظر تهران، سعودی‌ها پای وعده‌های خود مبنی بر تقویت روابط اقتصادی و در عین حال دور نگه داشتن ایران در بحث‌های امنیتی منطقه‌ای را وسط می‌کشند.

برای تحکیم تنش‌زدایی بین ایران و عربستان، دو کشور باید راهی برای مهار اختلافات خود بیابند – حتی آنهایی که ظاهراً در توافق ۲۰۲۳ به آنها اشاره شده است – در حالی که آنها برای پیشبرد بخش‌های کمتر بحث برانگیز روابط خود تلاش می‌کنند. عربستان سعودی نباید پیشرفت را گروگان اصرار طولانی مدت خود بر کاهش روابط ایران با متحدان بدون ضمانت های امنیتی قابل توجه در ازای آن نگه دارد. ایران به نوبه خود باید بپذیرد که عربستان سعودی و متحدانش همچنان برای امنیت خود به شرکای خارجی، به ویژه ایالات متحده تکیه خواهند کرد.

پس از آن اقدامات اعتمادساز بیشتری می تواند دنبال شود. به عنوان مثال، عربستان سعودی و متحدانش باید ایران را در بحث های مربوط به امنیت منطقه ای مشارکت دهند و در عین حال در گفتگوها در مورد چگونگی حل و فصل بن‌بست هسته ای ایران مشارکت کنند. دو کشور همچنین باید در زمینه‌های کمتر سیاسی، مانند تقویت تجارت غیرتحریمی، تسهیل مبادلات دانشگاهی و بهبود گفت‌وگو درباره سلامت عمومی و نگرانی‌های زیست‌محیطی، همکاری‌ها را عمیق‌تر کنند. به عنوان اولین گام، تهران و ریاض باید یک شورای هماهنگی مشترک برای توسعه برنامه‌های مشخص، با زمان‌بندی، برای ارائه بازدهی ملموس و ایجاد انگیزه برای بازسازی روابط ایجاد کنند. اینها ممکن است شامل پروژه‌های آزمایشی اقتصادی، مانند سرمایه‌گذاری مشترک یا سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در یک تلاش مورد توافق ایران باشد.

موفقیت حتمی نیست، اما توافق ۲۰۲۳ که پکن میانجیگری کرد – و تا به امروز فقط تا حدی محقق شده است – همچنان فرصتی برای گسترش نزدیکی به نفع هر دو طرف و همچنین صلح و امنیت منطقه ای ایجاد می کند. تهران و ریاض باید از آن نهایت استفاده را ببرند.

*ترجمه: مهسا مژدهی

۳۱۱۳۱۲