رمزگشایی از مقاله پزشکیان در تهران‌تایمز / پای میز مذاکره هستیم؛ به شرط‌ها و شروط‌ها

زینب اسماعیلی: متنی که امروز (شنبه) یعنی یک‌هفته بعد از اعلام مسعود پزشکیان به‌عنوان منتخب مردم ایران در روزنامه تهران تایمز منتشر شده تا حدودی سیاست کلی خارجی دولت او را مشخص می‌کند. البته بدون شک قطار فعالیت یک دولت باید به راه بیفتد تا بتوان سیاست آن‌را به درستی ارزیابی کرد.

روح مقاله مسعود پزشکیان با عنوان «پیام من به جهان جدید» در تهران تایمز به دنبال تعامل با جهان است و این امر ‌را با تاکید بر جایگاه قوی ایران دست‌یافتنی می‌داند. مفاهیمی مانند فرصت‌گرایی، تعامل با همسایگان و منافع برای همه نه تنها برای یک بازیگر، از نکات قابل توجه این مقاله است. در مقاله رئیس جمهور منتخب، بر شان و جایگاه ایران و عزت ملی مردم ایران پافشاری شده‌است. هم‌عرض با این مفهوم، او توان دیپلماتیک ایران را در چنین سطحی می‌بیند که پیشنهاد میانجی‌گری برای پایان یافتن به جنگ روسیه و اوکراین را بدهد و از همسایگان بخواهد برای حل مساله غزه و اسرائیل راه‌حلی بیندیشند. همچنین در همین متن جایگاه ایران، آن‌چنان قوی ترسیم شده که می‌تواند از بدعهدی اروپا در موضوع برجام و نهایتا احیای آن گلایه کند و به ترک تعهداتشان اعتراض کند. این اعتراض البته در مواجهه با امریکا که بند پایانی مقاله است، شدیدتر هم می‌شود. آن‌چنان که به شکلی بسیار غیرمستقیم تهدید خروج از ان پی تی را نیز تکرار کرد.

«ایالات متحده آمریکا و متحدان غربی‌اش، نه تنها یک فرصت تاریخی را برای کاهش و مدیریت تنش‌ها در منطقه و جهان از دست دادند، بلکه به طور جدی معاهده منع گسترش (NPT) را تضعیف نمودند چرا که نشان دادند هزینه‌های پایبندی به اصول عدم اشاعه می‌تواند از فواید احتمالی آن بیش‌تر باشد.»

مراتب اشاره به موضوع اروپا و امریکا که در بخش پایانی مقاله آمده نیز می‌تواند برای مدعیان غرب‌گرایی دولت که از هم‌اکنون شمشیر آخته در دست گرفته‌اند، راهی به انصاف باشد.

رد پای ظریف

بدون اغراق می‌توان رد پای محمدجواد ظریف حامی پر تلاش پزشکیان در کارزار انتخاباتی را در این متن یافت. همان‌گونه که می‌توان ایده نوشتن مقاله به زبان انگلیسی را ایده او دانست که اساسا معتقد به تعامل با جهان با زبان اصلی است. مخاطب این مقاله سفرا و نمایندگان کشورهای دیگر مقیم در ایران هستند و در گام بعد هر فرد انگلیسی زبان از سیاست‌مدار تا مردم عادی جهان می‌توانند مخاطب این مطلب باشند.

اما در بخش‌هایی از متن متوجه می‌شوید که نویسنده یادش بوده که مخاطب داخلی از مردم تا مسؤولان و منتقدان نیز این مطلب را می‌خوانند و قضاوت خواهند کرد. همان جمله معروف محمدجواد ظریف که می‌گوید در جهان فعلی شما مخاطب خود را انتخاب نمی‌کنید. از همین رو برخی از سیاست‌های و مفاهیم کلی تکرار می‌شود.

این جمله را می‌توان یکی از بندهای مشخص برای مخاطب داخلی دانست «در نهایت موفق شدم اعتماد هموطنانم را، حتی زنان و مردان جوانی که از وضعیت کلی کشور ناراضی بودند، در پای صندوق‌های رأی جلب کنم.»

فرصت‌گرایی، گمشده دیپلماسی ایران

مقاله پزشکیان یک مفهوم به نسبت جدید در سیاست خارجی کشور مطرح کرده‌است؛ مفهوم فرصت‌گرایی. به نوعی می‌توان گفت این مقوله تاکنون کمتر در عرصه سیاست‌خارجی ایران مطرح شده‌است و اگر در عمل بتوان آن‌را اجرا کرد بدون شک با دیپلماسی مواجه خواهیم بود که به نفع منافع ملی کار خواهد کرد. نه اینکه دیگر ارکان کشور در خدمت سیاست خارجی باشند. «دولت من قصد دارد سیاستی فرصت‌گرا را پیگیری کند که با ایجاد «تعادل» در روابط با همهٔ کشورها، منطبق با منافع ملی، توسعه اقتصادی و نیازهای صلح و امنیت منطقه‌ و جهان باشد. در این راستا، از تلاش‌های صادقانه برای کاهش تنش‌ها استقبال می‌کنیم و با صداقت به صداقت پاسخ خواهیم داد.»

نمونه به روز این امر می‌تواند استفاده از فرصت میانجی‌گری بین روسیه و اوکراین، حل بحران غزه و تغییر در استراتژی نظامی حوثی‌ها از تمرکز بر کشتی‌های در حال عبور از دریای سرخ و مسایلی نظیر این باشد. فرصت‌هایی که در سال‌های اخیر با سیاست خارجی کاهل و بدون تحرک کافی از دست رفت و در حد ابراز تمایل باقی ماند.

سهم پرداختن به کشورهای همسایه در این متن به نسبت کلیت متن مناسب است. اشاره درست به مساله جدی منطقه از جنگ غزه و اتهام یهود ستیزی تا پیشنهاد برای آینده منطقه از نکات قابل توجه مقاله است. نقش روسیه و چین در این مقاله برجسته است و تلاش شده تا رفاقت آنها در دوران سختی از یاد نرود.

اشتراکاتی با دولت روحانی

متن منتشر شده نقاط اشتراکی هم با دولت‌های پیشین دارد. نظیر اینها:

مفاهیمی مانند مواجهه با ایران هراسی، تشکیل یک «منطقه قوی»، تعامل سازنده در صحنه بین‌المللی از جمله نقاط اشتراک سیاست خارجی دولت پزشکیان با سیاست خارجی دولت روحانی است. در دولت اعتدال بود که تلاش شد تا بسیاری از فعالیت‌های ضد ایرانی که عمدتا توسط لابی اسرائیلی انجام می‌شد، شناسایی و قدرت تخریب آن بازگو شود. همچنین دولت روحانی به دنبال این بود که پتانسیل منطقه غرب آسیا را برای همآوردی با شرق آسیا نشان دهد. در همین راستا در مقاله پزشکیان آمده که «منطقه ما دیربازی است از جنگ، تنش‌های فرقه‌ای، تروریسم و افراط‌گرایی، قاچاق مواد مخدر، کمبود آب، بحران پناهندگان، تخریب محیط‌زیست و مداخلات خارجی رنج می‌برد. حالا وقت آن فرارسیده که با هم به این چالش‌های مشترک برای آینده بهتر نسل‌های بعدی رسیدگی نماییم. همکاری برای توسعه و شکوفایی منطقه‌ای اصل راهنمای سیاست خارجی ما خواهد بود»

دریغ که در دوره دولت روحانی، نه در داخل باد موافق می‌وزید و نه در خارج. غرب آسیا ماند و سوریه‌ای تخریب شده و یمنی درگیر جنگ و غزه‌ای که نه سازه‌ای دارد و نه سازه‌ای.

بر بستری چهل ساله

در مقاله پزشکیان تلاش شده تا سیاست خارجی دولت پیش‌رو، بر بستر سیاست‌خارجی چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی استوار باشد نه نفی آن؛ از جمله تاکیداتش بر مساله فلسطین و حقانیت مواضع جمهوری اسلامی در مورد رژیم اسرائیل.

از پتانسیل دین اسلام به‌عنوان یک عنصر مشترک در کشورهای همسایه استفاده کند و علیه اسلام هراسی همه را متحد کند. البته این سیاست بیش از هر دولتی در دوره سید محمد خاتمی پررنگ بود.

از یاد نبردن فعالیت‌های دولت سیزدهم

یکی از نکات جالب پیام پزشکیان به جهان جدید، یاد کرد او از فعالیت‌های دیپلماتیک دولت سیزدهم بود. او جایگاه چین و روسیه را مانند همسایگان عرب جنوبی متمایز کرد و سند همکاری ۲۵ با چین را آنقدر مهم دانست که در همین پیام آغازینش به آن اشاره کند. این امتیاز دولتی است که تلاش پیشینیان را از یاد نبرد. ذکر نقشی که چین در دولت رئیسی برای احیای رابطه ایران و عربستان انجام داد در مقاله را باید از این منظر دید. به ویژه آنکه با رشد اینترنت و فوران اطلاعات، دیگر کشوری نیست که نداند مسیر تعیین سیاست‌خارجی در ایران، تنها از پاستور نمی‌گذرد. اگرچه مهم است که چه کسی در پاستور نشسته باشد.

مذاکره به شرط‌ها و شروط‌ها

در مورد برجام و رفع تحریم‌ها و رابطه با اروپا و امریکا اگر چه دلخوری و اعتراض زیادی وجود دارد اما رییس جمهور منتخب ضمن تاکید بر صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای ایران، از حضور ایران پای میز مذاکره یاد می‌کند. این سیاست البته در مورد اروپا با آغوشی به نسبت باز است اما برای امریکا در صورت تغییر جدی رویکرد شدنی است. «ایالات متحده را فرامی‌خوانم تا از سوءمحاسبات گذشته‌اش درس گرفته و سیاست جدیدی متناسب با آن اتخاذ کند.»

ظرفیت و پتانسیل ایران ایجاب می‌کند که در عرصه دیپلماسی عمومی تلاشی بیشتر صورت گیرد و با جهان سخن گفته شود. امید که این آخرین پیام ایران برای جهان «فراتر رفته از الگوهای سنتی» نباشد.

۳۱۱۳۱۱