فضای سبز تشنه اصفهان با پساب فاضلاب تصفیه شده سیراب می‌شود!
عاطفه علیان؛ در سال‌های اخیر تغییر اقلیم و خشکسالی، استان اصفهان را درگیر کرده است و ضعف مدیریت منابع آبی نیز دست به دست هم داد تا زندگی از رودخانه زاینده‌رود گرفته شود.
طی هزاران سال، زاینده‌رود دلیل اصلی شکل‌گیری شهرها و روستاها بوده و عدم پایداری زاینده‌رود، حیات اجتماعی و اقتصادی را در شهرهای پایین‌دست این رودخانه با بحران مواجه ساخته است. کلان‌شهر اصفهان نیز از جمله شهرهایی است که از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تحت تأثیر خشکی زاینده‌رود قرار گرفته و در شرایط کنونی، حفظ و نگهداری فضای سبز در ارتقای کیفیت محیط‌زیست شهری و نشاط و شادابی شهروندان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در این راستا مدیریت بهینه منابع و مصارف آب فضای سبز از جمله اقداماتی است که شهرداری اصفهان در دستور کار خود قرار داده است. همین موضوع بهانه ای شد که با محمد جمالی نژاد، مسئول امور آب معاونت خدمات شهری شهرداری اصفهان، گفتگویی انجام دهیم که در ادامه می خوانید:
آقای جمالی نژاد، چرا استفاده از پساب فاضلاب به منظور آبیاری عرصه‌های فضای سبز شهر اصفهان اجتناب‌ناپذیر است؟
با توجه به شرایط خشکسالی، استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز، نه تنها برای شهر اصفهان، بلکه برای اکثر شهرهای کشور الزامی است. البته امروزه در کشورهایی که با بحران کمبود منابع آبی هم مواجه نیستند نیز از پساب فاضلاب به‌عنوان یک منبع آب پایدار استفاده می‌شود و بازیابی آب، به‌عنوان یک شاخص اصلی شهرهای پایدار به شمار می‌آید.
نیاز آبی فضای سبز شهر اصفهان در طول سال به طور متوسط نزدیک به ۱۸۰۰ لیتر در ثانیه هست که این میزان در ماه‌های گرم سال، به حدود سه هزار لیتر در ثانیه افزایش خواهد یافت، این در شرایطی است که در سال ۹۹ با توجه به خشکی رودخانه زاینده‌رود، منابع آب زیرمینی نزدیک به ۶۰ درصد این نیاز آبی را تأمین کرده است و حدود یک سوم چاه‌های در اختیار شهرداری خشک شده و آبدهی ناچیزی دارند.
به همین دلیل استفاده از منابع آب پایدار نظیر پساب فاضلاب شهری به منظور آبیاری حدود چهارهزار هکتار از فضای سبز در اختیار شهرداری اصفهان اجتناب‌ناپذیر است و به نوعی بیمه حیات فضای سبز شهری هستند.
در حال حاضر چه درصدی از نیاز آبی فضای سبز شهر اصفهان از طریق پساب فاضلاب تأمین می شود و برنامه بلندمدت شهرداری اصفهان در این زمینه چیست؟
در شرایط کنونی حدود ۱۵ درصد نیاز آبی فضای سبز شهر اصفهان، معادل نه میلیون مترمکعب در سال از طریق پساب فاضلاب تأمین می شود که با توجه به شرایط اقلیمی و وضعیت حوضه آبریز زاینده‌رود، این میزان در برنامه «اصفهان ۱۴۰۵»، نزدیک به پنجاه درصد در نظر گرفته شده است.
البته شهر اصفهان از حقابه‌داران رودخانه زاینده‌رود بوده و ساختار اکولوژیک و اجتماعی شهر بر اساس پایداری زاینده‌رود بنا نهاده شده و شهرداری در کنار شهروندان و دغدغه‌مندان محیط‌زیست از مطالبه‌گران این حقابه هستند و قطعاً عدم پایداری رودخانه، بیش از پنجاه درصد از منابع آبی را که بر اساس برداشت از حوضه آبریز برنامه‌ریزی شده را به طور جدی تهدید خواهد کرد.
چه اقداماتی برای کاهش تبعات بهداشتی و زیست‌محیطی استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز در شهر اصفهان انجام می شود؟
امروزه تکنولوژی‌های تصفیه فاضلاب در دنیا به قدری پیشرفت کرده است که می‌توان فاضلاب را به چرخه مصرف آب شرب بازگرداند و مناسب‌سازی کیفیت پساب فاضلاب برای آبیاری فضای سبز به مراتب نیاز به تجهیزات و تکنولوژی‌های ساده‌تری دارد. روند تصفیه فیزیکی و بیولوژیکی فاضلاب در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در اختیار شرکت آب و فاضلاب تا حدودی انجام می‌گیرد، لیکن در دهه گذشته فرآیندهای تصفیه تکمیلی به منظور رساندن کیفیت پساب به منظور آبیاری فضای سبز جزو برنامه‌های راهبردی شهرداری اصفهان بوده است.
بدین منظور در سال ۹۶ تصفیه‌خانه تکمیلی پساب سپاهان‌شهر با ظرفیت ۱۴۰ لیتر در ثانیه و در سال ۹۷ تصفیه‌خانه تکمیلی پساب شاهین‌شهر با ظرفیت ۱۰۰ لیتر در ثانیه به بهره‌برداری رسید تا از پساب تصفیه‌شده آنها بخشی از عرصه‌های فضای سبز جنوب و شمال شهر اصفهان مشروب شوند.
البته بخشی از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب آبشار نیز هم اکنون به طور کامل گندزدایی می شود. در فرآیندهای تصفیه تکمیلی کاهش سایر آلاینده‌ها و به ویژه آلودگی‌های میکروبی، از اولویت اصلی تصفیه‌خانه‌های تکمیلی شهرداری اصفهان است تا حداقل اثرات بهداشتی و زیست‌محیطی ایجاد شود.
در سال آینده نیز دو تصفیه‌خانه تکمیلی، یکی در میدان قوچانی (منطقه شش) به منظور مناسب‌سازی کیفیت پساب تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب (آبشار) به ظرفیت ۲۴۰ لیتر در ثانیه و دیگری در میدان المپیک (منطقه هفت) به منظور مناسب‌سازی کیفیت پساب تصفیه خانه فاضلاب شمال (حبیب آباد) به ظرفیت ۱۴۰ لیتر در ثانیه احداث خواهد شد. البته با توجه به عدم وجود تصفیه‌خانه فاضلاب متمرکز در غرب شهر اصفهان، برداشت فاضلاب خام از شبکه جمع‌آوری فاضلاب و احداث تصفیه‌خانه‌های پیشرفته و غیرمتمرکز در این مناطق، به منظور آبیاری عرصه‌های فضای سبز ناژوان و غرب در دست برنامه‌ریزی است.
با توجه به پراکندگی عرصه‌های فضای سبز در سطح شهر، چگونه شهرداری اصفهان قادر به پایش و نظارت بر کیفیت پساب استفاده شده است؟
در شرایط کنونی، منابع پساب تصفیه‌شده در تصفیه‌خانه‌های تکمیلی سپاهان‌شهر و شاهین‌شهر متمرکز شده‌اند. از سال ۹۸ تاکنون شهرداری اصفهان پروژه‌ای را با عنوان «پایش تأثیرات استفاده از پساب بر فضای سبز» اجرایی کرده است که به صورت مستمر و منظم در حال انجام است.
بر اساس این پروژه، کیفیت پساب مورد استفاده در فضای سبز، بر اساس یک برنامه زمانی مورد ارزیابی و انالیز قرار گرفته و همچنین از خاک و گیاهان عرصه‌های فضای سبزی که با پساب آبیاری می‌شوند، نمونه‌گیری شده و کیفیت خاک، میزان عناصر غذایی در گیاه و آفات و بیماری‌های گیاهی در عرصه‌های تحت آبیاری با پساب مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نمونه‌برداری و آنالیز نمونه‌های پساب، خاک و گیاه توسط آزمایشگاه معتمد سازمان محیط‌زیست و به صورت تصادفی انجام می شود. پایش منابع متمرکز پساب تصفیه‌شده و خاک و گیاهان عرصه‌های فضای سبز تحت پوشش پساب، می‌تواند به صورت کوتاه‌مدت و بلندمدت، اثرات ناشی از استفاده از پساب را مورد ارزیابی قرار دهد.
آیا درختان مثمر فضای سبز شهر اصفهان نظیر توت و زیتون نیز با پساب فاضلاب آبیاری می‌شود و تبعات بهداشتی ناشی از آن چه خواهد بود؟
مزیت اصلی استفاده از پساب در آبیاری فضای سبز شهرها، وجود درختان غیرمثمر در این نوع از عرصه‌هاست. لیکن در سالیان دور در شهر اصفهان به دلیل رشد سریع برخی گونه‌ها، در برخی از عرصه‌ها، گونه‌های مثمر کاشته شده است. به همین دلیل اولویت شهرداری در استفاده از پساب، آبیاری عرصه‌های فضای سبز غیرمثمر و اطراف شهر و عرصه‌هایی است که برای عموم دسترسی محدود دارد و عرصه‌های فضای سبز مثمر و در دسترس عموم تا حد امکان از سایر منابع آبی مشروب می‌شوند.
شهرداری سختگیرانه‌ترین استانداردها را از لحاظ پارامترهای میکروبی برای کیفیت پساب تصفیه‌شده برای آبیاری فضای سبز در نظر گرفته که در تصفیه‌خانه‌های تکمیلی پساب شهرداری اصفهان قابل دستیابی است.
با این حال به دلیل احتمال نوسانات لحظه‌ای کیفیت پساب در خروجی تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در اختیار شرکت اب و فاضلاب و بالتبع آن نوسانات پساب خروجی تصفیه‌خانه‌های تکمیلی پساب در اختیار شهرداری، استفاده از تابلوهای اطلاع‌رسانی به شهروندان در فضاهای سبز تحت پوشش با پساب الزامیست. البته با توجه به استفاده از سموم دقع آفات، به طور کلی استفاده از میوه درختان مثمر در فضاهای سبز توصیه نمی شود.
زمین‌های کشاورزی موجود در شهر هم از پساب فاضلاب برای آبیاری محصولات خود استفاده می‌کنند؟
اکثر زمین‌های کشاورزی فعال در محدوده شهر اصفهان از منابع آب ریززمینی به منظور آبیاری محصولات خود استفاده می‌کنند و امکاناتی به منظور آبرسانی از پساب فاضلاب برای زمین‌های خود ندارند. نظارت بر کمیت و کیفیت آب مورد استفاده در زمین‌های کشاورزی با شرکت آب منطقه‌ای، سازمان جهاد کشاورزی و مرکز بهداشت استان است.
۴۸
